1. ကြမ္းျခံ ၁
2. ပဲဒီစိမ္း
3. ခ်ည္ေပါင္ခင္း
4. ကြမ္းျခံ ၂
5. ခရမ္းခ်ည္ခင္း
6. ပန္းေဂၚဘီ
7. ဝါခင္း
8. ကြမ္္ျခံ ၃
9. ႏွမ္းစိုက္ခင္း
10. ကြမ္းျခံ ၄
11. ႏွမ္းစိုက္ခင္း ၂
12. ပဲဒီစိမ္း ၂
13. ႏွမ္းခင္း ၃
14. ကြမ္းျခံ ၅
15. ႀကက္ေမာက္သီး
ေသြးတိုးဆိုတာေတာ့ လူတိုင္းေလာက္နီးပါးၾကားဖူးလိမ့္မယ္ထင္ပါတယ္။ အခုေခတ္ေနာက္ပိုင္းမွာ အသံတိတ္လူသတ္လက္နက္အျဖစ္ ထင္ရွားလာပါတယ္။ အသက္ၾကီးလာေလ ေသြးတိုးျဖစ္ဖို႔ မ်ားလာေလဆိုေပမယ့္လည္း ေျပာင္းလဲလာတဲ့ လူေနမႈပံုစံနဲ႔ ေနထိုင္စားေသာက္မႈဓေလ့ေတြေၾကာင့္ အသက္ငယ္ရြယ္သူေတြမွာပါ ေသြးတိုးေရာဂါ ေပါေပါမ်ားမ်ားျဖစ္ေနၾကပါတယ္။ ေသြးတိုးေရာဂါဟာ ေလျဖတ္ျခင္းနဲ႔ ႏွလံုးၾကြက္သားပုပ္ျခင္းတို႔ရဲ႕ အဓိကအေၾကာင္းရင္းျဖစ္ပါတယ္။ ေသြးေပါင္ခ်ိန္တိုင္းတဲ့အခါမွာ ႏွစ္မ်ိဳးထြက္ပါတယ္။ Systolic and Diastolic blood pressure ျမန္မာလိုဆိုရင္ေတာ့ အေပၚေသြးနဲ႔ ေအာက္ေသြးပါ။ ႏွလံုးက ညွစ္လိုက္တဲ့ဖိအား ေသြးေၾကာေတြအေပၚမွာ သက္ေရာက္မႈေပၚမူတည္ျပီး ေသြးေပါင္ခ်ိန္ကိုတိုင္းတာပါတယ္။ အေပၚေသြးဆိုတာကေတာ့ ႏွလံုးညွစ္လိုက္တဲ့အခ်ိန္မွာ ေသြးေၾကာေပၚကို က်ေရာက္တဲ့ဖိအားျဖစ္ျပီး ေအာက္ေသြးဆိုတာကေတာ့ ႏွလံုးနားလိုက္တဲ့အခ်ိန္မွာ ေသြးေၾကာေတြအေပၚမွာ က်ေရာက္တဲ့ ဖိအားျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ အေပၚေသြး ၁၂၀ ေအာက္ေသြး ၈၀ ဆိုရင္ ႏွလံုးညွစ္လိုက္တဲ့အခ်ိန္ ေသြးေၾကာေတြေပၚသက္ေရာက္တဲ့အားက ၁၂၀ျဖစ္ျပီး ႏွလံုးနားေနတဲ့အခ်ိန္မွာ ေသြးေၾကာအေပၚသက္ေရာက္တဲ့အားက ၈၀ ျဖစ္ပါတယ္။ Unit ကေတာ့ mmHg(millimeter mercury) ျဖစ္ပါတယ္။ ေသြးတိုးတယ္ဆိုတာကေတာ့ အဲဒီ ေသြးေၾကာေတြေပၚက်ေရာက္တဲ့ဖိအားေတြ သာမန္ထက္မ်ားေနတာပဲျဖစ္ပါတယ္။
ေသြးေပါင္ခ်ိန္ပံုမွန္။
အေကာင္းဆံုးဆိုတဲ့ေသြးေပါင္ခ်ိန္ကေတာ့ အေပၚေသြး ၁၂၀ေအာက္နဲ႔ ေအာက္ေသြး ၇၅ေအာက္ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အၾကမ္းအားျဖင့္ အေပၚေသြး ၁၀၀ နဲ႔ ၁၄၀ၾကား ေအာက္ေသြး ၆၀ နဲ႔ ၉၀ ၾကားကို ပံုမွန္ေသြးေပါင္ခ်ိန္လို႔ေခၚဆိုႏုိင္ပါတယ္။
ဘယ္လိုလူေတြ ကုသမႈလိုအပ္ေနျပီလဲ။
ဘယ္အခ်ိန္တိုင္းတိုင္း ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ၁၄၀/၉၀ အထက္ျဖစ္ေနျပီဆိုရင္ေတာ့ ဒီလူဟာ ေသြးတိုးေရာဂါရွိေနျပီလို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ ေသြးတိုးေရာဂါရွိျပီဆိုေပမယ့္လည္း ခ်က္ျခင္းၾကီး ကုသမႈခံယူစရာမလိုေသးပါဘူး။ (ဒီေနရာမွာ စာအုပ္တစ္ခုနဲ႔ တစ္ခု အနည္းငယ္လြဲႏိုင္ပါတယ္။) ၁၄၀/၉၀ ၀န္းက်င္ဟာ အေပ်ာ့စားေသြးတိုးလို႔ေခၚျပီး ဒီအေျခအေနမွာ ေဆး၀ါးထက္စာရင္ ေနထိုင္စားေသာက္မႈပံုစံေျပာင္းျခင္း ဥပမာ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ျခင္း၊ အသီးအရြက္စားျခင္း တို႔နဲ႔ထိန္းသိမ္းတာက ပိုျပီးအဆင္ေျပတယ္လို႔ဆိုပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ၁၆၀/၁၀၀ အထက္ရွိေနတဲ့သူေတြ ဒါမွမဟုတ္ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ၁၄၀/၉၀ နဲ႔ ဆီးခ်ိဳေရာဂါ၊ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ တစ္မ်ိဳးမ်ိဳးတြဲေနျပီဆိုရင္ေတာ့ ေဆး၀ါးေတြနဲ႔ ကုသမႈခံယူရပါေတာ့မယ္။ ဒီထဲမွာမွ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ အေပၚေသြး ၁၈၀ေက်ာ္ ဒါမွမဟုတ္ ေအာက္ေသြး ၁၁၀ေက်ာ္ေနရင္ေတာ့ အေရးေပၚေသြးတိုးေရာဂါ (Hypertensive Crisis) လို႔ေခၚျပီး ကုသမႈမျဖစ္မေန ခံယူရပါလိမ့္မယ္။
ဘာ့ေၾကာင့္ ေသြးတိုးေရာဂါျဖစ္တာလဲ။
ေသြးတိုးေရာဂါကို အဓိကအားျဖင့္ေတာ့ ႏွစ္မ်ိဳးခြဲျခားပါတယ္။ Primary Hypertension and Secondary Hypertension ဆိုျပီးေတာ့ပါ။ Primary Hypertension ဟာ ေသြးတိုးေရာဂါရွိသူစုစုေပါင္းရဲ႕ ၉၅ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္မွာျဖစ္ပါတယ္။ ကံဆိုးစြာနဲ႔ပဲ Primary Hypertension ဘာ့ေၾကာင့္ျဖစ္ရတာလဲဆိုတာကို အခုခ်ိန္ထိ လူေတြနားမလည္ႏုိင္ၾကေသးပါဘူး။ ဒီလိုမ်ိဳးဘာ့ေၾကာင့္ျဖစ္ရတာလဲဆိုတဲ့အေၾကာင္းရင္းကို နားမလည္ျခင္းက ေသြးတိုးေရာဂါကို အျမစ္ျပတ္ေပ်ာက္ကင္းေစေသာ ေရာဂါမ်ိဳးမဟုတ္ဘဲ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ပံုမွန္ျဖစ္ေနေအာင္ ထိန္းထားလို႔ပဲရတဲ့ ေရာဂါတစ္မ်ိဳးျဖစ္ေနေစပါတယ္။ က်န္တဲ့ ေသြးတိုးေရာဂါရွင္ ၅ရာခိုင္ႏႈန္းကေတာ့ Secondary Hypertension လို႔ေခၚတဲ့ ႏွလံုး၊ ေက်ာက္ကပ္၊ ေဟာ္မုန္း တစ္မ်ိဳးမ်ိဳး မူမမွန္ျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ရတာပါ။ Primary Hypertension နဲ႔ကြာတဲ့အခ်က္ကေတာ့ အဲလိုမူမမွန္တဲ့ ႏွလံုး၊ ေက်ာက္ကပ္၊ ေဟာ္မုန္းေရာဂါေတြကို ပံုမွန္ျပန္ျဖစ္ေအာင္ ကုသႏိုင္ျပီဆိုရင္ ေသြးတိုးေရာဂါပါ ေပ်ာက္သြားတာျဖစ္ပါတယ္။
ေသြးတိုးရင္ ဘာလကၡဏာေတြျပမလဲ။
ေသြးတိုးေရာဂါဟာ လကၡဏာမည္မည္ရရ မျပတတ္ပါဘူး။ ဒီလိုလကၡဏာမည္မည္ရရ မျပတတ္ျခင္းကိုက ေသြးတိုးေရာဂါကို ေၾကာက္ဖို႔ေကာင္းေစပါတယ္။ ညတုန္းကအိပ္တာအေကာင္းပဲ မနက္က်ေတာ့ ေလျဖတ္ျပီးေသေနျပီ၊ ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာျပတ္သြားျပီ အစရွိတာေတြဟာ ေသြးတိုးေရာဂါရဲ႕ အသံတိတ္လူသတ္တတ္တဲ့ပံုစံကိုျပေနတာျဖစ္ပါတယ္။ ေခါင္းကိုက္ျခင္း၊ ေခါင္းမူးျခင္း၊ နားထဲကေလထြက္ျခင္း၊ မူးခနဲ မိုက္ခနဲ ျဖစ္သြားျခင္းတို႔ေတြက ေသြးတိုးေနရင္ျပတတ္တဲ့လကၡဏာေတြျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ လူတိုင္းမွာျဖစ္မေနတတ္ပါဘူး။ တခ်ိဳ႕ေတြဆိုရင္ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ၂၀၀နားနီးေနတဲ့အခ်ိန္မွာေတာင္ ေခါင္းမူး ေခါင္းကိုက္ ဘာလကၡဏာမွမျပဘဲ ရွိေနတတ္ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ကို ပံုမွန္ခ်ိန္ေပးျခင္းကသာလွ်င္ ေသြးတိုးေရာဂါရွိမရွိကို အေကာင္းဆံုးသိရွိႏိုင္ပါလိမ့္မယ္။
ေသြးတိုးေရာဂါကုသျခင္း။
ကုသတယ္ဆိုတာထက္စာရင္ Management(စီမံခန္႔ခြဲျခင္း) ဆိုတဲ့စကားလံုးသံုးရမွာျဖစ္ပါတယ္။ ေသြးတိုးေရာဂါကိုကုသတဲ့အခါမွာ Life style modification(လူေနစားေသာက္မႈဓေလ့မ်ား ေျပာင္းလဲျခင္း) နဲ႔ Medication (ေဆး၀ါးမ်ားျဖင့္ကုသျခင္း) ႏွစ္မ်ိဳးလံုးနဲ႔ ကုသရပါတယ္။ အမ်ားအားျဖင့္ေတာ့ ျမန္မာႏိုင္ငံကလူအမ်ားစု ေသြးတိုးေရာဂါကိုကုသရာမွာ ေဆး၀ါးမ်ားကို အားကိုးတာမ်ားျပီး ေနထိုင္စားေသာက္မႈပံုစံကိုေတာ့ ေျပာင္းလဲမႈမရွိျခင္းက ေသြးတိုးေရာဂါကို မသက္သာပဲရွိေစပါတယ္။
ေနထိုင္မႈပံုစံေျပာင္းလဲျခင္း။
အဆီေလွ်ာ့စားပါ။ ေဆးလိပ္၊ အရက္ ျဖတ္ပါ။ အငန္ေလွ်ာ့ပါ (အငန္ဆိုရင္ အမ်ားစုေျပးျမင္မိၾကတာက ငံျပာရည္နဲ႔ ဆားပဲျဖစ္ပါတယ္။ ငံျပာရည္နဲ႔ ဆားအျပင္ ေန႔စဥ္စားသံုးေနၾကတဲ့ ငါးပိ၊ ငါးေျခာက္၊ အျခား ဆားသိပ္ထားတဲ့အရာမ်ား၊ အခ်ိဳမႈန္႔၊ ပြေအာင္ ဖြထားေသာ အစားအစာမ်ား ဥပမာ အီၾကာေကြးပြပြၾကီးမ်ား၊ ကိတ္မုန္႔ပြပြၾကီးမ်ားကပါ ေသြးတိုးေစပါတယ္။ ေနာက္ဆံုး ပဲျပဳတ္ကို ပြေအာင္ဖြတဲ့အခါ ေဆာ္ဒါသံုးရပါတယ္၊ ဂ်ံဳေတြကိုပြေနေအာင္ ေဆာ္ဒါသံုးရပါတယ္။ အဲဒီေဆာ္ဒါေတြကလည္း ေသြးတိုးေစပါတယ္)။ ၀ေနရင္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ေလွ်ာ့ပါ။ BMI ကို 25 ေက်ာ္မေနေအာင္ ထိန္းထားပါ (BMI ကေတာ့ ကိုယ့္ရဲ႕ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ Kg ကို အရပ္ metre ႏွစ္ထပ္ကိန္းနဲ႔ စားရတာျဖစ္ပါတယ္။ စားလို႔ရလာတဲ့ရလဒ္က ၁၈ကေန ၂၅ၾကားဆို ပံုမွန္ျဖစ္ပါတယ္။ ၂၅ေက်ာ္ရင္ အ၀လြန္ေနပါျပီ)။ အသီးအရြက္နဲ႔ ငါးမ်ားမ်ားစားေပးပါ။ ေန႔စဥ္ေလ့က်င့္ခန္းပံုမွန္လုပ္ပါ။ လမ္းေလွ်ာက္ပါ။
ေဆး၀ါးမ်ားျဖင့္ ကုသျခင္း။
ေသြးတိုးေရာဂါဟာ ေလျဖတ္ျခင္းနဲ႔ ႏွလံုးေရာဂါကို အဓိကျဖစ္ေစပါတယ္။ ႏွစ္ခုလံုးက ေသေစႏိုင္ပါတယ္။ မေသဘူးဆိုရင္ေတာင္မွ ဒုကၡိတဘ၀နဲ႔ ေနသြားရႏိုင္ပါတယ္။ ေၾကာက္ဖို႔ေကာင္းသလို ကာကြယ္လို႔လည္းရပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ျမန္မာႏိုင္ငံက ေသြးတိုးေရာဂါရွိတဲ့ လူအေတာ္မ်ားမ်ားဟာ ေသြးတိုးေရာဂါကို ေၾကာက္စရာတစ္ခုအျဖစ္ မျမင္ႏုိင္ၾကဘူးျဖစ္ေနတယ္။ ေဆးေသာက္တဲ့အခါမွာလည္း ကိုယ့္စိတ္ထဲမွာ ေသြးတိုးေနတယ္လို႔ထင္တဲ့အခါမွသာ ေသာက္တာမ်ိဳးေတြလုပ္တတ္ၾကျပီး ပံုမွန္ေဆးကုသမႈခံယူဖို႔ စိတ္မ၀င္စားတတ္ၾကဘူး။ ဒါေတြဟာ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ေလျဖတ္ျခင္းနဲ႔ ႏွလံုးၾကြက္သားပုပ္ျခင္းေၾကာင့္ ေသဆံုးရတဲ့သူေတြ၊ ဒုကၡိတျဖစ္ရတဲ့သူေတြ မ်ားျပားရျခင္းရဲ႕ အဓိကအေၾကာင္းရင္းပဲျဖစ္ပါတယ္။ ေသြးတိုးေရာဂါဟာ လံုး၀အျမစ္ျပတ္ေအာင္ ကုသလို႔ရတဲ့ေရာဂါတစ္မ်ိဳးမဟုတ္တာေၾကာင့္ ပံုမွန္ေဆးကုသမႈခံယူျပီး ေသြးေပါင္ခ်ိန္ကို ထိန္းထားဖို႔လိုအပ္ပါတယ္။ ေန႔စဥ္ပံုမွန္ ေဆးေသာက္သံုးျပီး ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ထိန္းထားဖို႔လိုပါတယ္။ အသစ္အသစ္ထြက္ရွိလာတဲ့ ေသြးတိုးက်ေဆးေတြ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိေပမယ့္လည္း ေသြးက်ေဆးအေနနဲ႔ အဓိကအားျဖင့္ေတာ့ ေလးမ်ိဳးရွိပါတယ္။ Angiotensin Converting Enzyme Inhibitor (ဥပမာ Enalapril, Ramipril)၊ Adrenergic receptor blockers (ဥပမာ Atenolol, Doxazosin, Carvedilol)၊ Calcium Channel Blockers (ဥပမာ Amlodipine, Nifedipine)၊ Diuretics (ဥပမာ Furosemide, Hydroxychlorothiazide, Spironolactone) တို႔ျဖစ္ၾကပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ Vasodilators, ARB အစရွိတဲ့ ေဆးအမ်ိဳးအစားေတြလည္းရွိပါေသးတယ္။ အသက္အရြယ္၊ ေသြးတိုးေရာဂါအေျခအေန၊ အျခားတြဲျဖစ္ေနတဲ့ေရာဂါ အစရွိတဲ့အခ်က္အလက္ေတြေပၚမူတည္ျပီး ေဆး၀ါးေရြးခ်ယ္ရတာျဖစ္တဲ့အတြက္ ေဆး၀ါးနဲ႔ကုထံုးေတြကို ခံယူေတာ့မယ္ဆိုရင္ေတာ့ မိမိဘာသာ စိတ္ၾကိဳက္ေဆးေလွ်ာက္ေသာက္တာထက္စာရင္ ကၽြမ္းက်င္တဲ့က်န္းမာေရးပညာရွင္နဲ႔ တိုင္ပင္ျပီးမွ ေသာက္သံုးတာက အႏၱရာယ္ကင္းျပီး အေကာင္းဆံုးျဖစ္ႏုိင္ပါလိမ့္မယ္။
Credit : Thurein Hlaing Win
Basic Anatomy အေျခခံခႏၶာေဗဒMedical Writings - Medical WritingsWritten by Administrator Monday, 13 June 2011 14:40(ယမုန္နာ ေဆးခန္းလက္ေထာက္မ်ားအတြက္ သင္ခန္းစာသာျဖစ္သည္၊)
လူ႔ခႏၶာကိုယ္သည္ သက္ရွိသတၲဝါမ်ားအနက္ အ႐ႈတ္ေထြးဆံုးျဖစ္ၿပီး။ Microscope အႏုၾကည့္ မွန္ဘီလူးျဖင့္သာ ျမင္ရသည့္ ေသးငယ္လြန္းေသာ အစိတ္အပိုင္း Cells (ဆဲလ္) သန္းေထာင္ေပါင္း မ်ားစြာျဖင့္ ဖြဲ႔စည္းထားသည္။
• Cells (ဆဲလ္) ကလပ္စည္း = သက္ရွိတို႔၏ အေသးငယ္ဆံုးေသာ အစိတ္အပိုင္းျဖစ္သည္။
• Tissues တစ္ရွဴး = တူညီသည့္ (ဆဲလ္)မ်ားျဖင့္ ဖြဲ႔စည္းထားသည္။ ဥပမာ Epithelial Tissue (အပီသီလီရယ္) အေပၚယံလႊာ၊ Connective Tissue (ကြန္နက္တစ္) တြယ္ဆက္၊ Muscle Tissue (မာဆယ္) ႂကြက္သား၊ Nervous Tissue (နားဘတ္စ္) အာ႐ံုေၾကာ။
• Organs အဂၤါ = မတူညီေသာ (တစ္ရွဴး) မ်ားစြာတို႔ ပါဝင္ၿပီး၊ အလုပ္တမ်ိဳးကို ေဆာင္ရြက္ရန္ ဖြဲ႔စည္းထားသည္။ ဥပမာ အစာအိမ္တြင္ ႂကြက္သား + အာ႐ံုေၾကာ + အေပၚလႊာ + အတြင္းလႊာတို႔ ေပါင္းစပ္ ပါဝင္ေနၾကသည္။
• Systems စနစ္ = သက္ရွိတို႔၏ ႐ႈတ္ေထြးသည့္ အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာ အဂၤါအစိတ္အပိုင္းမ်ားျဖင့္ ဖြဲ႔စည္းထားသည္။
ခႏၶေဗဒ စနစ္ (၁ဝ) မ်ိဳး
1. Skeletal (စကယ္လတန္) အ႐ိုးစနစ္။
2. Muscular (မာစကူလာ) ႂကြက္သားစနစ္။
3. Nervous (နားဘတ္စ္) အာ႐ံုေၾကာစနစ္။
4. Endocrine (အင္ဒိုခ႐ိုင္း) ေဟာ္မုန္းစနစ္။
5. Cardiovascular (ကာဒီယို-ဗတ္စကူလာ) ႏွလံုးႏွင့္ ေသြးေၾကာမ်ားစနစ္။
6. Lymphatic (လင္ဖက္တစ္) ေသြးျပန္ရည္စနစ္။
7. Respiratory (ရက္စပေရးရွင္း) အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္းစနစ္။
8. Digestive (ဒိုင္ဂ်က္စတစ္ဖ္) အစာေျခလမ္းေၾကာင္းစနစ္။
9. Urinary (ယူရီနရီ) ဆီးလမ္းေၾကာင္းစနစ္။
10. Reproductive (ရီပ႐ိုဒတ္တစ္ဖ္) မ်ိဳးပြားလမ္း ေၾကာင္းစနစ္။
Cell (ဆဲလ္) အခ်ိဳ႕ သတၲဝါမ်ားသည္ (ဆဲလ္) တခုတည္းရွိၿပီး၊ လူအပါအဝင္ အခ်ိဳ႕မွာ (ဆဲလ္) သန္းမ်ားစြာ ရွိၾကသည္။ လူ႔သေႏၶျဖစ္စ၌ (ဆဲလ္) တခုတည္းမွ ပြားမ်ားလာရသည္။ (ဆဲလ္) မ်ားသည္ အႏုၾကည့္ မွန္ဘီလူးျဖင့္ ၾကည့္မွသာ ျမင္ႏိုင္သည္အထိ ေသးငယ္သည္။ (ဆဲလ္) အမ်ိဳးအစားေပါင္း မ်ားစြာရွိသည္။ လူ႔ခႏၶာကုိယ္၌ (ဆဲလ္) ေပါင္း ၆ဝ-၁ဝဝ (ထြီလီယန္) ရွိမည္ဟု မွန္းဆရသည္။ ၁ (ထြီလီယန္) = ၁ဝဝဝဝဝဝဝဝဝဝဝဝ။ (သုည ၁၂ လံုး)
Cell (ဆဲလ္) တည္ေဆာက္ထားပံု
(ဆဲလ္) တြင္ Cell wall နံရံ၊ Nucleus (နယူကလီးယပ္စ္) ႏွင့္ Cytoplasm (ဆိုက္တိုပလာဆမ္) တို႔ ပါဝင္သည္။ နံရံသည္ အတြင္းပိုင္းႏွင့္ အျပင္ကုိ ကန္႔ထားကာ (ဆဲလ္) ၏ ပံုသဏၭာန္ကို ျဖစ္ေစသည္။ ဓါတ္ပစၥည္မ်ား အထဲဝင္-အျပင္ထြက္ႏိုင္ ေစရန္လည္း လုပ္ေပးသည္။ (ဆိုက္တိုပလာဆမ္) သည္ (ဂ်ဲလ္) ကဲ့သို႔ က်ိခြ်ဲခြ်ဲျဖစ္သည္။ ၎ထဲ၌ ေသးငယ္သည့္ ပစၥည္းမ်ား ပါဝင္သည္။ ၎ထဲရွိ Nucleus (နယူကလီယပ္စ္) ေခၚ (ဆဲလ္) ၏ အထိန္းပင္မထဲတြင္ DNA ေခၚ မ်ိဳးဗီဇ ပါဝင္သည္။ ၎ထဲရွိ Nucleous (နယူကလီ ယိုးလပ္စ္) ၌ (ပ႐ိုတိန္း) ျဖစ္ေရးတြင္ ပါဝင္ရသည့္ RNA ရွိသည္။ ၎မွာ (ဆဲလ္) ႀကီးထြားေစရန္၊ ပ်က္သည္ကို ျပင္ရန္၊ ေသသည္ကို အစားထိုးရန္တို႔အတြက္ (ဆဲလ္) ပြားျခင္း ျဖစ္ရသည္။
(ဆဲလ္) တခုတည္းရွိေသာ ဝမ္းကိုက္ေရာဂါ ျဖစ္ေစသည့္ Amoeba (အမီးဘား)၊
RBC ေသြးနီဥ၊
(ဆဲလ္) တခုတည္းရွိေသာ ဝမ္းပ်က္၊ ဆီးေအာင့္၊ ဦးေႏွာက္ေရာင္ ျဖစ္ေစတတ္သည့္ E. coli ဗက္တီးရီးယား၊
Tissue (တစ္ရွဴး) ဆိုသည္မွာ အလုပ္တမ်ိဳးလုပ္ရန္ မ်ိဳးတူသည့္ (ဆဲလ္) မ်ား၏ အစုအေဝးကိုေခၚသည္။ စကၠန္႔တိုင္းမွာ တစ္ရွဴးအသစ္ႏွင့္ ဆဲလ္အသစ္ စုစုေပါင္း ၂၅ သန္း ျဖစ္ေပၚေနသည္။ (ဆဲလ္) မ်ားအၾကား သက္မဲ့ပစၥည္းျဖစ္သည့္ တြယ္ ကပ္သည့္ ပစၥည္းမ်ားရွိသည္။ အခ်ိဳ႕(တစ္ရွဴး) မ်ား၌ တြယ္ကပ္ပစၥည္း နည္းနည္းသာရွိ၍ အခ်ိဳ႕တြင္ အေျမာက္အျမား ရွိသည္။ (တစ္ရွဴး) အမ်ိဳးအစား ၄ မ်ိဳးရွိသည္။
1. Epithelial Tissue (အပီသီလီရယ္-တစ္ရွဴး) အေပၚယံလႊာ၊
2. Connective Tissue (ကြန္နက္တစ္-တစ္ရွဴး) တြယ္ဆက္၊
3. Muscle Tissue (မာဆယ္-တစ္ရွဴး) ႂကြက္သား၊
4. Nervous Tissue (နားဘတ္စ္-တစ္ရွဴး) အာ႐ံုေၾကာ၊
၁။ Epithelial Tissue (အပီသီလီရယ္-တစ္ရွဴး) အေပၚယံလႊာ တစ္ရွဴး
တကိုယ္လံုးအႏွံ႔ရွိသည္။ ခႏၶာကုိယ္မ်က္ႏွာျပင္၊ ဝမ္းတြင္းေခါင္းမ်ား၊ အေခါင္းရွိသည့္ အဂၤါမ်ား၊ (ဂလင္း) မ်ား အားလံုးကို ဖံုးေနသည့္ အလႊာျဖစ္သည္။ ၎က ကာကြယ္မႈေပးျခင္း၊ အရည္မ်ားညွစ္ထုတ္ေပးျခင္း၊ စုပ္ယူေပးျခင္း၊ စြန္႔ထုတ္ေပးျခင္း၊ တဖက္မွ တဖက္ဆီသို႔ ျပန္႔ႏွံ႔ေစျခင္း၊ အာ႐ံုခံေပးျခင္းမ်ား လုပ္ေပးသည္။ (အပီသီလီရယ္-တစ္ရွဴး) ၏ (ဆဲလ္) မ်ားသည္ တခုႏွင့္တခု ထိစပ္ေနၾကၿပီး၊ တဖက္က အျပင္သို႔ မ်က္ႏွာမူေနကာ၊ (ကာဗြန္ဟိုက္ဒရိတ္) ႏွင့္ (ပ႐ိုတင္း) တို႔ ပါဝင္သည္။
(အပီသီလီရယ္-တစ္ရွဴး)
တထပ္တည္း သို႔မဟုတ္ အထပ္မ်ားစြာရွိသည္။
အျပား = (အေရျပား)
ကုဗပံု = (ဂလင္း-တစ္ရွဴး၊ ေက်ာက္ကပ္) ေကာ္လံပံု = (အစာေျခလမ္း၊ အသက္ရွဴလမ္း)
1. Epithelial Membranes (အပီသီလီရယ္-မင္ဘရိန္း) ေခၚ အေပၚဖံုးအလႊာ = ကိုယ္ထည္၊ ကိုယ္တြင္းေခါင္းမ်ား ၏ အတြင္းပိုင္း၊ အဂၤါအစိတ္အပိုင္းမ်ားကို ဖံုးလႊမ္းထားသည့္ (တစ္ရွဴး) ျဖစ္သည္။
a. Mucous Membranes (ျမဴးကပ္စ္-မင္ဘရိန္း) = (ျမဴကိုဆာ) = အစာေျခလမ္း တေလွ်ာက္လံုးအား အတြင္းက ဖံုးထားသည္။ အျပင္သို႔ မ်က္ႏွာမူထားသည့္ အေခါင္းပါ အဂၤါမ်ားအားလည္း အတြင္းက ဖံုး ထားသည္။ ေမြးလမ္း၊ အသက္ရွဴလမ္း၊ ဆီးလမ္းမ်ားအားလည္း အတြင္းက ဖံုးထားသည္။
b. Serous Membranes (ဆီးရပ္စ္-မင္ဘရိန္း) = (ဆီ႐ိုဆာ) အျပင္သို႔ မ်က္ႏွာမူမထားသည့္ အေခါင္းပါ အဂၤါမ်ားအား ဖံုးထားသည္။ ၎မွ အရည္မ်ား စစ္ထုတ္သည္။ ၎အရည္သည္ မ်က္ႏွာျပင္မ်ားအၾကား ေခ်ာေမြ႔ေစရန္ျဖစ္သည္။ အဆုပ္ကို ဖံုးထားေသာ (ပလူရာ)၊ ႏွလံုးအား (ပယ္ရီကားဒီယမ္)၊ ဦးေႏွာက္ အား (မင္နင္းဂ်ီးစ္)၊ ဝမ္းဗိုက္ထဲရွိ အဂၤါမ်ားအား (ပယ္ရီတိုနီယမ္) စသည္တို႔ျဖင့္ ဖံုးထားသည္။ အားလံုး တို႔သည္ ႏွစ္လႊာစီရွိၿပီး၊ အတြင္း၌ ဝါက်င့္က်င့္ အရည္ရွိသည္။ ၎ေၾကာင့္ ပြတ္တိုက္မႈကို သက္သာ ေစသည္။)
2. Connective Tissue Membranes (ကြန္နက္တစ္-တစ္ရွဴး) အလႊာ = အဆစ္မ်ား၏ အတြင္းပိုင္း ဖံုးထားသည့္ (ဆိုင္ႏိုဗီရယ္-မင္ဘရိန္း)၊ ဦးေႏွာက္ႏွင့္ ခါး႐ိုးထဲရွိ အာ႐ံုေၾကာမ်ားအား ဖံုးထားသည့္ (မင္နင္ဂ်ီးစ္) တို႔ျဖစ္သည္။
၂။ Connective Tissue (ကြန္နက္တစ္-တစ္ရွဴး) တြယ္ဆက္တစ္ရွဴး
(ဆဲလ္) မ်ားကို ဆက္စပ္တြယ္ကပ္ေနေစသည့္ (တစ္ရွဴး) ျဖစ္သည္။ ပံုသဏၭာန္ကို ျဖစ္ေစသည္။ အဆီကို သိုေလွာင္ ထားသည္။ ေရာဂါအခ်ိဳ႕ကို အကာကြယ္ေပးသည္။ ပ်က္စီးသည္မ်ားကို ျပင္ရန္ကူညီသည္။ အမ်ိဳးအစား မ်ားစြာ ရွိသည္။
1. (ေအရီယိုလာ) တြယ္ဆက္တစ္ရွဴး၊
2. (အဒီပို႔စ္) တြယ္ဆက္တစ္ရွဴး၊
3. (ဖိုက္ဘရပ္စ္) တြယ္ဆက္တစ္ရွဴး၊
4. (စပါယ္ရွယ္) တြယ္ဆက္တစ္ရွဴး၊
(ေအရီယိုလာ)၊ (အဒီပို႔စ္)၊ (ဖိုက္ဘရပ္စ္)၊ တြယ္ဆက္တစ္ရွဴးမ်ား
Specialized connective tissues ထူးျခားသည့္ (ကြန္နက္တစ္-တစ္ရွဴး) မ်ား
(၁) Blood ေသြး
ေသြးတြင္ အခဲပိုင္း ႏွင့္ အရည္ပိုင္းရွိသည္။ Red blood cells (RBC) ေသြးနီဥ၊ ေရ၊ (အလက္ထ႐ိုလိုက္) ေခၚ (ဆိုဒီယမ္ ႏွင့္ ကလိုရင္း) ဓါတ္ဆားမ်ား၊ Protein ပ႐ိုတင္းတို႔လည္း ပါဝင္သည္။ အာဟာရ၊ ဂလူးကို႔စ္၊ Lipid ေခၚ အဆီ၊ Amino acid အမိုင္ႏို-အက္စစ္၊ ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္၊ Hormones ေဟာ္မုန္းတို႔ကို သယ္ပို႔ေပးသည္။ ပံုမွန္လူတေယာက္၌ ေသြး ၅ လီတာရွိသည္။ ေသြး၏ အခဲပိုင္းသည္ ၄၅% ရွိၿပီး၊ ၎တြင္ -
1. RBC = Red blood cell = Erythrocyte ေသြးနီဥ၊
2. WBC = White blood cells = Leukocytes (လူကိုဆိုက္) ေသြးျဖဴဥမ်ားႏွင့္
3. Platelets (Thrombocytes) (ပလိပ္လက္) ေခၚ ေသြးမႈံတို႔ ပါဝင္သည္။
RBC ေသြးနီဥ သည္ အမ်ားဆံုးျဖစ္သည္။ RBC သည္ ပ်မ္းမွ် ရက္ ၁၂ဝ အသက္ရွင္သည္။ လူ႔ကိုယ္ထဲမွာ RBC ေပါင္း ၂႕၅ ထြီလီယန္ ရွိသည္။ စကၠန္႔တိုင္းမွာ RBC အသစ္ေပါင္း ၂႕၅ သန္း ထုတ္ေပးေနသည္။ ေသြးသည္ မိုင္ ၆ဝ,ဝဝဝ ခရီး သြားေနျခင္း ျဖစ္သည္။ RBC တခုသည္ ကိုယ္ခႏၶာထဲ လွည့္လည္ရန္ ၂ဝ စကၠန္႔ပင္ မၾကာေခ်။ WBC ေသြးျဖဴဥ မ်ားထဲတြင္ Neutrophil ႏူထိုဖီးလ္၊ Eosinophil အီယိုဆင္ႏိုဖီးလ္၊ Basophil ေဘဆိုဖီးလ္၊ Lumphocyte လင္ဖိုဆိုက္၊ Monocyte မိုႏိုဆိုက္၊ Macrophage မက္က႐ိုေဖ့ခ်္၊ တို႔ပါဝင္သည္။ Platelets (ပလိပ္လက္) အေရအတြက္သည္ အခ်ိဳ႕ ေရာဂါမ်ား Aplastic anemia, Bone marrow cancer, DHF (ေသြးလြန္တုပ္ေကြး) တို႔တြင္ နည္းသည္။ Thrombocyto-penia ဟု ေခၚသည္။
Plasma (ပလာစမာ) ေသြး၏ အရည္ပိုင္းျဖစ္သည္။ ေသြး၏ ၅၅% ရွိသည္။ အေရးပါေသာ (ပ႐ိုတိန္း) မ်ားပါေနသည္။ ၎ထဲတြင္ အသဲမွထုတ္ေပးသည့္ Fibrinogen (ဖိုင္ဘရင္ႏိုဂ်င္) ေခၚ ေသြးအားခဲေစသည့္ ပစၥည္းပါသည္။ (ပလာစမာ) မွ ေသြးခဲေစသည့္ ပစၥည္းမ်ား ထုတ္လိုက္ပါက Serum (စီရမ္) က်န္ရစ္သည္။ အခ်ိဳ႕ေရာဂါ ကာကြယ္ေဆးမ်ားမွာ (စီရမ္) မွ ထုတ္ယူရသည္။
a = RBC Erythrocytes (အရစ္သ႐ိုဆိုက္) ေသြးနီဥ၊
b = WBC Neutrophil (ႏူထိုဖီးလ္)၊
c = WBC Eosinophil (အီယိုဆင္ႏိုဖီးလ္)၊
d = WBC Lymphocyte (လင္ဖိုဆိုက္)၊
WBC ေသြးျဖဴဥအမ်ိဳးမ်ိဳး၊ % မည္မွ်ရွိသည္၊ လုပ္သည့္အလုပ္။
ႏူထိုဖီးလ္၊ ၆၅%၊ (ဗက္တီးရီးယား)မ်ားအား တိုက္ဖ်က္ေပးသည္။ Pus ျပည္ထဲ၌ပါဝင္။
အီယိုဆင္ႏိုဖီးလ္၊ ၄%၊ Parasite (ပါရာဆိုက္)ေခၚ ကပ္ပါးေကာင္မ်ားအား တိုက္ဖ်က္ေပး။
ေဘဆိုဖီးလ္၊ ၁%၊ Allergy (အလာဂ်ီ)ျဖစ္လ်င္ Histamine (ဟစ္စတမင္း)ထုတ္ေပးသည္။ လင္ဖိုဆိုက္၊ ၂၅%၊ B cells (အင္တီေဘာ္ဒီ) Antobody ထုတ္ေပးသည္။ T cells ခုခံအားကိစၥတြင္ ပါဝင္။ AIDS ျဖစ္လ်င္ ၎နည္းသြား။ မိုႏိုဆိုက္၊ ၆%၊ ေလစုပ္စက္ကဲ့သို႔ ရွင္းေပးသည္။ မက္က႐ိုေဖ့ခ်္၊ ခုခံအားအတြက္ ကူညီသည္။ (၂) Cartilage (ကားတေလ့ခ်္) အ႐ိုးႏု Rib နံ႐ိုး။ Ear နားရြက္၊ Nose ႏွာေခါင္း၊ Throat လည္ေခ်ာင္း၊ Intervertebral disks ခါး႐ိုးဆစ္ၾကား အရြတ္တို႔သည္ အ႐ိုးႏုမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ၃။ Muscle Tissue ႂကြက္သားတစ္ရွဴး၊ ရွံဳ႕ႏိုင္၊ ဆန္႔ႏိုင္စြမ္း ရွိသည့္ (ဆဲလ္)မ်ားျဖင့္ တည္ေဆာက္ထားသည္။ (ဆဲလ္) မ်ားစြာႏွင့္ ေသြးမ်ားစြာရွိသည္။ (ဆဲလ္) မ်ားသည္ ရွည္လွ်ားၿပီး၊ အထပ္ထပ္ သို႔မဟုတ္ အဆုပ္လိုက္တည္ေဆာက္ထားသည္။
ႂကြက္သားတစ္ရွဴး သံုးမ်ိဳးရွိသည္။
1. (စကယ္လ္တယ္-မာဆယ္) အ႐ိုးႂကြက္သား = ဆလင္ဒါ ပံုရွိသည္။ (ႏူကလီယပ္စ္) တခုမက ရွိသည္။ ကန္႔လန္႔စင္း ရွိသည္။ စိတ္ကေန ထိန္းေပးႏိုင္သည္။ အရိုးမ်ားတြင္ တြယ္ကပ္ေနေသာ ႂကြက္သားမ်ားျဖစ္သည္။
2. Smooth muscle (စမုသ္-မာဆယ္) အႏုစားႂကြက္သား = ရက္ကန္းလြန္းပံုရွိသည္။ (ႏူကလီယပ္စ္) တခုတည္း ရွိသည္။ ကန္႔လန္႔စင္း မရွိ။ စိတ္က မထိန္းႏိုင္။ အစာအိမ္၊ အူ၊ သားအိမ္၊ ေသြးေၾကာတို႔ရွိ ႂကြက္သားမ်ား ျဖစ္ၾက သည္။
3. Cardiac muscle (ကားဒီယက္-မာဆယ္) ႏွလံုးႂကြက္သား = ျဖာထြက္ေနသည့္ Fibre (ဖိုင္ဗာ) မ်ားရွိသည္။ (ႏူကလီယပ္စ္) တခုတည္းရွိသည္။ ကန္႔လန္႔စင္း ရွိသည္။ စိတ္ကေန မထိန္းႏိုင္။
၄။ Nervous Tissue (အာ႐ံုေၾကာ) တစ္ရွဴး ဦးေႏွာက္၊ ခါး႐ိုးထဲက (နာ့ဖ္) အာ႐ံုေၾကာမ်ားတြင္ရွိသည္။ ႂကြက္သားမ်ားအား ႀကံဳ႕ေစရန္၎၊ ပတ္ဝန္းက်င္အား သိေန ေစရန္၎ လုပ္ေပး၍၊ ခႏၶာကိုယ္၏ လုပ္ငန္းမ်ားအၾကား ထိန္းညွိေပးသည္။ စိတ္လႈပ္ရွားမႈ၊ ဆင္ျခင္တံုတရား၊ မွတ္ဥာဏ္ တို႔တြင္ အဓိကၾကသည္။ ထိုအလုပ္မ်ားလုပ္ႏိုင္ရန္ လွ်ပ္စစ္ဓါတ္ျဖင့္ ဆက္သြယ္သည္။
Body Cavities ခႏၶာကိုယ္တြင္းရွိ အေခါင္း (လိႈင္ေခါင္း) မ်ား
1. Thoracic cavity (သိုရက္ဆစ္-ကယ္ဗတီ) ေခၚ ရင္ေခါင္းပိုင္းအေခါင္းထဲတြင္ Heart ႏွလံုး၊ Lungs အဆုပ္မ်ား၊ Trachea ေလႁပြန္ႀကီး၊ Esophagus (အီဆိုေဖးဂတ္စ္) အစာၿမိဳႁပြန္၊ Blood vessels (ဘလတ္-ဗက္ဆယ္လ္စ္) ေသြးေၾကာမ်ား၊ Nerves အာ႐ံုေၾကာမ်ားရွိၾကသည္။ ၎တို႔အား ေဘးတြင္ Ribs နံ႐ိုးမ်ားႏွင့္ အဆုပ္အား ဖံုးထား သည့္ Pleura (ပလူရာ) တို႔က ရံထားၿပီး၊ ေအာက္တြင္ Diaphragm (ဒိုင္ယာဖရမ္)ေခၚ ရင္ေခါင္းႏွင့္ ဝမ္းဗိုက္ကို ပိုင္းျခားထားေသာ ႂကြက္သားႀကီးတို႔ ရွိၾကသည္။
2. Abdominal and pelvic cavity ဝမ္းဗိုက္ပိုင္းႏွင့္ တင္ပဆံု႐ိုးတြင္း အေခါင္းမ်ား၊
a. Abdominal cavity ဝမ္းဗိုက္ေခါင္းထဲတြင္ အစာေျခလမ္းေၾကာင္း၏ အမ်ားဆံုးအပိုင္းအျပင္ Kidneys ေက်ာက္ကပ္၊ Adrenal glands (အၿဒီနယ္လ္-ဂလင္း) တို႔ရွိၾကသည္။ ဝမ္းဗိုက္ပိုင္းႏွင့္ အထက္က ရင္ေခါင္းပိုင္းအား Diaphragm (ဒိုင္ယာဖရမ္) ျဖင့္ ပိုင္းျခားထားသည္။
b. Pelvic cavity တင္ပဆံု႐ိုးအေခါင္းထဲတြင္ ဆီးလမ္းႏွင့္ မ်ိဳးပြားအဂၤါမ်ားႏွင့္ အစာေဟာင္းအိမ္ရွိသည္။
3. ဦးေႏွာက္ရွိေသာ ဦးေခါင္း႐ိုးခြံႏွင့္ ခါး႐ိုးထဲရွိေသာ အာ႐ံုေၾကာမႀကီးတို႔ပါေသာ အေခါင္းမ်ားျဖစ္သည္။
ခႏၶာကိုယ္ေနာက္ပိုင္းရွိအေခါင္းမ်ား
ေက်ာ႐ိုးမႀကီးထဲရွိအေခါင္း တင္ပဆံု႐ိုးတြင္းအေခါင္း
ဦးေခါင္းပိုင္းအေခါင္း
ခႏၶာကိုယ္တြင္းရွိအေခါင္းမ်ား
ရင္ေခါင္းပိုင္းအေခါင္း
ခႏၶာကိုယ္ေရွ႕ပိုင္းရွိအေခါင္း
ဝမ္းဗိုက္ပိုင္းအေခါင္း
ဝမ္းဗိုက္ႏွင့္ တင္ပဆံု႐ိုးတြင္းအေခါင္း
(1) Skeletal System (စကယ္လတယ္-ဆစ္စတမ္) အ႐ိုးစနစ္
လူႀကီးတေယာက္တြင္ ၂ဝ၆ ႐ိုးရွိသည္။ ကေလးအရြယ္၌ အ႐ိုး ၃၅ဝ ရွိခဲ့သည္။ အမ်ိဳးသမီးမ်ားတြင္လည္း အ႐ိုး ၂ဝ၆ ႐ိုး ရွိေသာ္လည္း အရြယ္အစားငယ္ၾကသည္။
လူသည္ ေက်ာ႐ိုးရွိသတၲဝါျဖစ္၍ Bone (ဘုန္း) အ႐ိုး၊ Cartilage (ကားတေလ့ရွ္) အ႐ိုးႏု၊ Ligament (လစ္ဂမင့္) အရြတ္၊ Tendon (တန္ဒြန္) အေခ်ာင္းလိုက္ရွိေသာ အရြတ္တို႔ ပါရွိသည္။ လူ႔အေလးခ်ိန္၏ ၂ဝ% သည္ အ႐ိုးစနစ္က ျဖစ္သည္။ ေျပာ့သည့္ အဂၤါအစိတ္အပိုင္းမ်ားျဖစ္ေသာ ဦးေႏွာက္၊ ႏွလံုး၊ အဆုပ္တို႔အား ကာကြယ္မႈ ေပးထားသည္။ ႂကြက္သားစနစ္ ႏွင့္ တြဲဖက္၍ လႈပ္ရွားမႈကို ျဖစ္ေစသည္။ ကယ္လ္စီယန္ဓါတ္သည္ အ႐ိုးထဲတြင္ အျခားအဂၤါမ်ားထက္ပို၍ ပါဝင္ေနသည္။ အ႐ိုး(ဆဲလ္)အသစ္မ်ားသည္ Bone marrow (ဘုန္း-မဲ႐ိုး)႐ိုးတြင္းျခင္ဆီကျဖစ္လာသည္။ ႐ိုးတြင္းျခင္ဆီမွ RBC ေသြးနီဥ၊ WBC ေသြးျဖဴဥ၊ Platelets ေသြးမႈံမ်ားကိုလည္း ျဖစ္လာေစသည္။ ေဒါင္လိုက္႐ိုးမ်ား ၈ဝ ႏွင့္ ဆက္တြဲ အ႐ိုး ၁၂၆ ႐ိုး တို႔ဟူ၍ ၂ ပိုင္း ခြဲထားသည္။ ေဒါင္လိုက္႐ိုး ၈ဝ ဦးေခါင္းခြံ႐ိုး (၂၈)။
Cranial Bones ဦးေႏွာက္အားဖံုးထားသည့္အ႐ိုးမ်ား
Parietal (2) ပ႐ိုင္ရတယ္၊ ေခါင္းေဘး႐ိုး (၂)
Temporal (2) တန္ပိုရယ္၊ နားထင္႐ိုး (၂)
Frontal (1) ဖရန္တယ္၊ နဖူး႐ိုး (၁)
Occipital (1) ေအာက္စီပီတယ္၊ ေနာက္ေစ့႐ိုး (၁)
Ethmoid (1) အက္သမြိဳက္၊ မ်က္လံုးအတြင္း႐ိုး (၁)
Sphenoid (1) စဖီႏိြဳက္၊ နားထင္ႏွင့္ မ်က္လံုးၾကား႐ိုး (၁)
Auditory Ossicles နားႏွင့္ပတ္သက္သည့္အ႐ိုးမ်ား၊
Malleus (2) မဲလီယပ္စ္ (၂)
Incus (2) အင္းနပ္စ္ (၂)
Stapes (2) စေတးပိစ္ (၂)
Hyoid (1) ဟိုင္းဝိုက္ (၁)
Vetebral Column ခါး႐ိုးမႀကီး
Cervical vertebrae (7) ဆဗိုက္ကယ္၊ လည္ပင္း႐ိုး (၇)
Thoracic vertebrae (12) သိုရက္ဆစ္၊ ရင္ေခါင္း႐ိုး (၁၂)
Lumbar vertebrae (5) လမ္ဘား၊ ခါး႐ိုး (၅)
Sacrum (1) ေဆခရမ္၊ တင္ပါး႐ိုး (၁)
Coccyx (1) ေကာက္ဆစ္၊ အၿမီးပိုင္း႐ိုး (၁)
(ဗာတီဘရယ္-ေကာ္လံ) အေကာက္ေလးခုရွိသည္။
၁။ (ဆာဗိုက္ကယ္-ကာ့ဖ္) (လည္ပင္းပိုင္းအေကာက္)
၂။ (သိုရက္ဆစ္ ကာ့ဖ္) (ရင္ေခါင္းပိုင္းအေကာက္)
၃။ (လမ္းဘား-ကာ့ဖ္) (ခါးပိုင္းအေကာက္)
၄။ (ေဆခရယ္-ကာ့ဖ္) (တင္ပိုင္းအေကာက္)
Thoracic Cage ရင္ေခါင္းအံု
Sternum (1) စတာနမ္၊ ရင္ညြန္႔႐ိုး (၁) (ႏွစ္ပိုင္းရွိသည္။)
Ribs = နံ႐ိုးမ်ား ၁၂ စံုရွိသည္။ နံ႐ိုးေအာက္ဆံုး ၂ စံုမွလြဲၿပီး အားလံုးသည္ ရင္ညြန္႔႐ိုးအား လာဆက္ေနၾကသည္။
Pectoral girdles (ပက္တိုရယ္-ဂါဒယ္) လက္အံုပိုင္း
Clavicle (2) ကလက္ဗီကယ္၊ ညွပ္႐ိုး(၂)
Scapula (2) စကက္ျပဴလာ၊ (ေတာင္ပံ)၊ လက္ျပင္႐ိုး (၂) လက္အ႐ိုးမ်ား
Humerus (2) ဟူးမားရပ္စ္၊ လက္ေမာင္း႐ိုး (၂)
Radius (2) ေရဒီယပ္စ္၊ လက္ဖ်ံအျပင္႐ိုး (၂)
Ulna (2) အာလ္နာ၊ လက္ဖ်ံအတြင္း႐ိုး (၂)
Carpals (16) ကာပယ္လ္၊ လက္ေကာက္ဝတ္႐ိုး (၁၆)
Metacarpals (10) မက္တာကာပယ္လ္၊ လက္ဝါးအတြင္း႐ိုး (၁ဝ)
Phalanges (28) ဖဲလင့္ဂ်က္စ္၊ လက္ေခ်ာင္းအ႐ိုး (၂၈)
လက္ဝါး၏အတြင္း အေပၚယံပိုင္းႏွင့္ အတြင္းပိုင္းရွိ Muscle ႂကြက္သားမ်ား၊ Tendon (တန္ဒြန္) ေခၚ အရြတ္ေခ်ာင္းမ်ား၊ Nerves အာ႐ံုေၾကာမ်ား၊ Arteries ေသြးလႊတ္ေၾကာမ်ား၊ Veins ေသြးျပန္ေၾကာမ်ား၊ Fascia (ဖါရွာ) ေခၚ အရြတ္ျပားမ်ား။
Lower Extremity ေျခေထာက္ပိုင္းအ႐ိုးမ်ား
Femur (2) ေပါင္႐ိုး (၂)
Tibia (2) ေျခသလံုးအတြင္း႐ိုး (၂)
Fibula (2) ေျခသလံုးအျပင္႐ိုး (၂)
Patella (2) ဂံုညင္း႐ိုး (၂)
Tarsals (14) ေျချခင္းဝတ္႐ိုး (၁၄)
Metatarsals (10) ေျခဖဝါး႐ိုး (၁ဝ)
Phalanges (28) ေျခေခ်ာင္းကေလးမ်ား (၂၈)
Pelvic Girdle (ပဲလဗစ္ဂါဒယ္) တင္ပဆံု႐ိုးကြင္း
Ilium (အီလီယန္) တင္ပဆံုေနာက္ႏွင့္ အေပၚပိုင္း႐ိုး၊
Iliac crest (အီလီယက္-ခရက္စ္) ခါးေဘးဘက္ ႏွင့္ ေပါင္ထိပ္႐ိုး၊
Ischium (အစ္စခ်ီယန္) ဆီးစပ္ေဘး႐ိုး၊
Asetabulum (အဆက္တဗ်ဴလမ္) ေပါင္႐ိုးကဆက္သည့္ေနရာရွိ အ႐ိုး၊
Pubis (ျပဴးဗစ္) ဆီးစပ္႐ိုး၊ (2)
Muscular System ႂကြက္သားစနစ္
ႂကြက္သားအုပ္စုေပါင္း (၆ဝဝ)ေက်ာ္ရွိသည္။ ခႏၶာကိုယ္အေလးခ်ိန္၏ ၄ဝ% ရွိသည္။ အမ်ိဳးအစားမ်ား၊ ၃ မ်ိဳးရွိသည္။
(၁) Skeletal Muscle (စကယ္လ္တယ္-မာဆယ္) ေခၚ (စထြိဳင္ရိတ္တက္) ႂကြက္သား။ အ႐ိုးအားတြယ္ထား သည္။ အ႐ိုးလႈပ္ရွားေစရန္လုပ္သည္။ ဦးေႏွာက္၊ အာ႐ံုေၾကာမ်ားမွ ထိန္းေပးသည္။ ကန္႔လန္႔စင္းမ်ား ရွိသည္။ စိတ္ကေန ထိန္းႏိုင္သည္။
(၂) Smooth Muscle (စမုသ္-မာဆယ္) အေခ်ာစားႂကြက္သား။ အတြင္းပိုင္း အဂၤါမ်ား၏ နံရံမ်ားကို ဖံုးထားသည္။ ဥပမာ ေသြးေၾကာမ်ား၊ အစာေျခလမ္းေၾကာင္း၊ ဆီးအိမ္၊ သားအိမ္၊ (ေအာ္တို-ေနာမစ္) အာ႐ံုေၾကာစနစ္က ထိန္းသည္။ ကန္႔လန္႔စင္းမ်ားမရွိ။ စိတ္ကေန မထိန္းႏိုင္။
(၃) Cardiac Muscle (ကာဒီရက္-မာဆယ္) ေခၚ ႏွလံုးႂကြက္သား (ေအာ္တို-ေနာမစ္) အာ႐ံုေၾကာစနစ္က ထိန္းသည္။ ကန္႔လန္႔စင္းမ်ား ရွိသည္။ စိတ္ကေနမထိန္းႏိုင္။ ဦးေခါင္းႏွင့္ လည္ပင္းပိုင္း ႂကြက္သားမ်ား = မ်က္ႏွာအမူအရာ (အံ့ၾသျခင္း၊ တုန္လႈပ္ျခင္း၊ ေၾကာက္ျခင္း၊ ဝမ္းနည္းျခင္း၊ ဝမ္းသာျခင္း) တို႔ကိုေဖၚျပရန္ ႂကြက္သားမ်ား၊ အစာကို ဝါးရန္၊ ၿမိဳရန္ႂကြက္သားမ်ား၊ လည္ပင္းအား ငံု႔ရန္၊ ေမာ့ရန္၊ ဘယ္-ညာလွည့္ရန္၊ ပတ္ျခာလွည့္ရန္ ႂကြက္သားမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။
ခႏၶာကုိယ္ပိုင္းႂကြက္သားမ်ား = (ဗာတီဘရယ္-ေကာ္လံ) ေခၚ ေၾကာ႐ိုးမႀကီးအား လႈပ္ရွားရန္ႂကြက္သားမ်ား၊ ရင္ေခါင္းပိုင္း ႂကြက္သားမ်ား၊ ဝမ္းဗိုက္နံရံရွိ ႂကြက္သားမ်ား၊ တင္ပဆံု (ပဲလဗစ္) အေပၚပိုင္းႂကြက္သားမ်ား၊ ရင္ေခါင္းပိုင္းႂကြက္သားမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ နံ႐ိုးၾကား ႂကြက္သားမ်ားႏွင့္ ရင္ေခါင္းပိုင္းႏွင့္ ဝမ္းဗိုက္ကို ျခားထားေသာ (ဒိုင္ယာဖရမ္) ႂကြက္သားတို႔မွာ အသက္ရွဴရာတြင္ သံုးသည္။ (ဒိုင္ယာဖရမ္) တြင္ အေပါက္ ၃ ေပါက္ရွိသည္။ (ေအအိုတာ) ေခၚ ေသြးလႊတ္ေၾကာမႀကီး၊ (ဗီနာေကဗာ) ေခၚ ေသြးျပန္ေၾကာႀကီး ႏွင့္ (အီဆိုေဖးဂတ္စ္) ေခၚ အစာၿမိဳႁပြန္တို႔ ေဖါက္ဝင္ၾကသည္။ ဝမ္းဗိုက္အား ႂကြက္ သား ၄ လႊာႏွင့္ (ဖာရွာ)ေခၚ အရြက္ျပားတို႔ျဖင့္ ဖံုးထားသည္။ ကိုယ္ပိုင္းရွိႂကြက္သားမ်ား (ပက္တိုရယ္လစ္-ေမဂ်ာ) (အိတ္စ္တာနယ္-ေအာဘလစ္ခ္) (အာတာနယ္-ေအာဘလစ္ခ္) (ရက္တပ္စ္-အဘေဒါမီနစ္) လက္ပိုင္း ႂကြက္သားမ်ားသည္ (စကက္ျပဴလာ) ေခၚ ေနာက္ဖက္ရွိ လက္ျပင္၊ ရင္ေခါင္းပိုင္းတို႔ႏွင့္ တြယ္ထားသည္။
Muscles of the Lower Extremity ေျခပိုင္းႂကြက္သားမ်ား၊ ေျခပိုင္းႂကြက္သားမ်ားသည္ တင္ပဆံု႐ိုးကြင္းမွစ၍ ေျခေထာက္ပိုင္း အ႐ိုးမ်ားႏွင့္ တြယ္ထားသည္။
Muscles of the Upper and Lower Extremities လက္ပိုင္း-ေျခပိုင္း ႂကြက္သားမ်ား
Sphincter (စဖင္တာ) = အဝိုင္းပံုႂကြက္သားျဖစ္ၿပီး လမ္းေၾကာင္း၊ အဝတို႔အား ညွစ္ေပး-ေလွ်ာ့ေပးႏိုင္သည့္ အထိန္း ႂကြက္သားဝိုင္း ျဖစ္သည္။ စုစုေပါင္း ၄၂ ခုရွိသည္။
• Pupillary sphincter သည္ မ်က္စိ၏ သူငယ္အိမ္၌ရွိသည္။
• Orbicularis oris muscle သည္ Mouth ပါးစပ္၌ရွိသည္။
• Cardia/lower esophageal sphincter သည္ Stomach အစာအိမ္၏ အထက္ပိုင္းရွိ Acid အက္စစ္မ်ား Esophagus အစာၿမိဳႁပြန္ဆီသို႔ တက္မလာေစရန္ လုပ္ေပးသည္။
• Pyloric sphincter အစာအိမ္၏ ေအာက္ပိုင္း၌ရွိသည္။
• Sphincter of Oddi သည္ Liver အသဲ၊ Pancreas သရက္ရြက္၊ Gall bladder သည္းေျခအိပ္တို႔မွ အရည္မ်ားအား Duodenum အူ၏အစပိုင္းဆီသို႔ တက္မလာေစရန္ ထိန္းေပးသည္။
• Urethral sphincter သည္ Urine ဆီးအား ထိန္းေပးသည္။
• Anus စအုိတြင္ Internal anal sphincter အတြင္း(စဖင္တာ) အျပင္(စဖင္တာ) ၂ ခုရွိၿပီး၊ Feces ဝမ္းအား ထိန္း ေပးသည္။
မွတ္ခ်က္။
• လွ်ာသည္ အသန္မာဆံုး ႂကြက္သားဟု ဆိုႏိုင္သည္။
• ႏွလံုးႂကြက္သားသည္ လွ်ပ္စစ္ဓါတ္ ၅ ဝပ္။
• ေပါင္ရွိ အႀကီးဆံုး ႂကြက္သားသည္ လွ်ပ္စစ္ဓါတ္ (၁ဝဝ)ဝပ္ႏွင့္ ညီသည္။
• ေပါင္ႂကြက္သားႀကီးသည္ ခဏသာ လုပ္ႏိုင္ေသာ္လည္း ႏွလံုးႂကြက္သားသည္ အဆက္မျပတ္ လုပ္သည္။
• မ်က္လံုးရွိ ႂကြက္သားမ်ားသည္ ငယ္ေစကာမူ သန္မာ၍ ထူးျခားသည္။
(3) Nervous System အာ႐ံုေၾကာစနစ္
အာ႐ံုေၾကာစနစ္သည္ ဦးစီးမႈ၊ အထိန္းအကြပ္၊ ဆက္သြယ္မႈတို႔၏ ပင္မျဖစ္သည္။ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ(စဥ္းစားမႈမ်ား၊ သင္ၾကား ေလ့လာမႈမ်ား၊ မွတ္သားမႈမ်ား)၏ ဗဟိုခ်က္မလည္း ျဖစ္သည္။ (အင္ဒိုခ႐ိုင္း) ေခၚ ေဟာ္မုန္း ထြက္သည့္ စနစ္ႏွင့္ တဲြ၍ (ဟိုမီယိုစေတးစစ္) ေခၚ ကိုယ္တြင္းဝန္းက်င္အား သမမွ်တေနေအာင္ စီစဥ္လုပ္ေဆာင္မႈကို ျပဳလုပ္ေပးသည္။
Organization of the nervous system အာ႐ံုေၾကာစနစ္ ဖြဲ႔စည္းထားပံု
Peripheral (ပယ္ရီဖရယ္) အေဝးပိုင္း-အဖ်ားပိုင္း၊
Somatic (ဆိုမက္တစ္)
Autonomic (ေအာ္တိုေနာမစ္)
Sympathetic (ဆင္ပသက္တစ္)
Parasympathetic (ပါရာဆင္ပသက္တစ္)
Enteric (အင္းတရစ္)
Central (ဆင္ထရယ္လ္)
1. Central nervous system (CNS) ဗဟိုအာ႐ံုေၾကာစနစ္ Brain ဦးေႏွာက္၊ Spinal cord (စပိုင္နယ္လ္-ေကာ့တ္) ေခၚ ခါး႐ိုးမႀကီးထဲရွိ အာ႐ံုေၾကာႀကီးတို႔ ပါဝင္သည္။ အာ႐ံုခံသည့္ ပို႔လႊတ္မႈမ်ားကို လက္ခံ၍၊ ႂကြက္သား လႈပ္ရွားေစရန္ ပို႔လႊတ္ေပးမႈမ်ား ျပဳလုပ္သည္။ ဦးေႏွာက္ႏွင့္ ခါး႐ိုးမႀကီးထဲရွိ အာ႐ံု ေၾကာႀကီးတို႔သည္ Cerebrospinal fluid (CSF) ေခၚ အရည္ထဲတြင္ေနသည္။ SA (Spinal anesthesia) ခါးထံုေဆး ထိုးလ်င္ ၎အရည္ထဲ ေဆးထိုးေပးျခင္းျဖစ္သည္။
A. Brain (ဘရိန္း) ဦးေႏွာက္ သည္လူ၏အလုပ္မွန္သမွ်ကို ဦးစီးရြက္ေဆာင္သည္။ အၾကမ္းအားျဖင့္ လႈပ္ရွားမႈ ႏွင့္ အာ႐ံုခံမႈ ၂ မ်ိဳးလံုး ပါဝင္သည္။
B. Spinal cord (စပိုင္နယ္လ္-ေကာ့တ္) ေခၚ ခါး႐ိုးမႀကီးထဲရွိ အာ႐ံုေၾကာႀကီး သည္ ၁၇-၁၈ လကၼရွည္သည္။ အၾကမ္းအားျဖင့္ ဦးေႏွာက္ႏွင့္ က်န္ခႏၶာကိုယ္အၾကား ဆက္သြယ္မႈကို ေဆာင္ရြက္ေပးသည္။
2. Peripheral nervous system (PNS) အေဝး-အျပင္ပိုင္း အာ႐ံုေၾကာစနစ္ Central nervous system (CNS) ဗဟိုအာ႐ံုေၾကာစနစ္ ႏွင့္ ေျခ-လက္မ်ား၊ အဂၤါအစိတ္အပိုင္းမ်ားအၾကား ဆက္သြယ္ ေပးသည္။ ခါး႐ိုးမႀကီးထဲရွိ အာ႐ံုေၾကာႀကီးမွ ျဖာထြက္ေသာ အာ႐ံုေၾကာမ်ား၊ မ်က္စိအာ႐ံုေၾကာ ႏွင့္ (ေအာ္တိုေနာမစ္) အာ႐ံုေၾကာ စနစ္တို႔ ပါဝင္သည္။ ၎ထဲတြင္ Nerves နာ့ဖ္၊ Neurone ႏူ႐ုမ္း တို႔ပါသည္။
A. Somatic nervous system ဆိုမက္တစ္ သည္ အ႐ိုးမ်ားတြင္ တြယ္ဆက္ထားသည့္ ႂကြက္သားမ်ား၏ စိတ္ကေန ထိန္းႏိုင္ေသာ လႈပ္ရွားမႈမ်ားကို ေဆာင္ရြက္ေပးသည္။
B. Autonomic nervous system (ေအာ္တိုေနာမစ္) စနစ္အား Sympathetic (ဆင္ပသက္တစ္)၊ Para-sympathetic (ပါရာဆင္ပသက္တစ္) ႏွင့္ Enteric (အင္းတရစ္) ဟူ၍ သံုးမ်ိဳးခြဲထားသည္။
(1) Sympathetic nervous system = မ်က္စိသူငယ္အိမ္၊ အူ၊ ဆီးလမ္းမ်ားကို အလုပ္လုပ္ေပးေသာ စိတ္အလို အတိုင္း မလုိက္ႏိုင္သည့္ အာ႐ံုေၾကာစနစ္ျဖစ္သည္။ စစ္ထုတ္ရည္မ်ားကို နည္းေစသည္။ ႂကြက္သားမ်ား၏ တင္းအားကို နည္းေစသည္။ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းကို ျမန္ေစသည္။
(2) Parasympathetic nervous system = ႏွလံုးႂကြက္သား၊ ႂကြက္သားအႏုစား၊ (ဂလင္း-တစ္ရွဴး) မ်ား၊ ေသြးေၾကာမ်ားကို အလုပ္လုပ္ေပးေသာ စိတ္အလိုအတိုင္း မလုိက္ႏိုင္ေသာ အာ႐ံုေၾကာစနစ္ျဖစ္သည္။ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းကို ေႏွးေစသည္။
(3) Enteric အင္းတရစ္ အစာလမ္းေၾကာင္းကို လုပ္ေပးသည္။ စိတ္အလိုအတိုင္း မလုိက္ႏိုင္။
ဦးေႏွာက္၏အေလးခ်ိန္ ၃ ေပါင္ရွိသည္။ ဦးေႏွာက္ထဲရွိသည့္ ေသြးေၾကာမ်ားအား ဆန္႔တန္းလ်င္ (၁ဝဝ,ဝဝဝ) မိုင္ရွိသည္။ (ႏူ႐ုန္း) တခုတြင္ (ဆင္နက္ပ္စစ္) ေပါင္း ၁ဝဝဝ မွ ၁ဝဝဝဝ ရွိသည္။ (ဆင္နက္ပ္စစ္) = ဦးေႏွာက္ႏွင့္ အာ႐ံုေၾကာမ်ား အလုပ္လုပ္ရာတြင္ ဤေနရာ၌ ကူးလူး-ဆက္ဆံရသည္။ (ႏူ႐ုန္း) စုစုေပါင္း = ၁ဝဝ ဘီလီယန္ ရွိသည္။ (ႏူ႐ုန္း) = ဦးေႏွာက္ႏွင့္ အာ႐ံုေၾကာမ်ား၏ အေသးဆံုးယူနစ္(ဆဲလ္) ျဖစ္သည္။ အာ႐ံုေၾကာ၏ တံု႔ျပန္မႈမွာ ၁ နာရီ ၄ဝဝ ကီလိုမီတာ ႏႈန္းျမန္သည္။
(ညာဘက္ျခမ္း) ဆယ္ရီဗရမ္ ဘရက္ခီရယ္-လပက္ဆပ္စ္ မာစကူလို-က်ဴေတးနီးယပ္ စပိုင္နယ္-ေကာ့ လမ္းဘား-ပလက္ဆပ္ ဖီမိုရယ္-နာ့ဖ္ ေအာ့ဖ္က်ဴေရတာ-နာ့ဖ္ စိုင္ယားတစ္-နာ့ဖ္ ဖီမိုရယ္နာ့ဖ္၏ မာစကူလာ-ဘရန္႔ခ်္ ကြန္ေမာင္း-ပါ႐ိုနီရယ္-နာ့ဖ္ တီဘီရယ္-နာ့ဖ္
(ဗယ္ဘက္ျခမ္း) ဆယ္ရီဗယ္လမ္ အင္တာ-ေကာ္စတယ္-နာ့ဖ္ ဆပ္-ေကာ္စတယ္-နာ့ဖ္ အာလ္နာ-နာ့ဖ္ ေရဒီရယ္-နာ့ဖ္ မီဒီယမ္-နာ့ဖ္ ျပဴဒင္တယ္လ္-နာ့ဖ္ စဖီႏိြဳက္-နာ့ဖ္ ဒိ-ပါ႐ိုနီရယ္-နာ့ဖ္ ဆူပါဖီရွယ္-ပါ႐ိုနီရယ္-နာ့ဖ္
(4) Endocrine System အင္ဒိုခ႐ိုင္းစနစ္
ခႏၶာကိုယ္၏ (ဂလင္း)ေခၚ အိပ္မ်ား၊ ႏွစ္မ်ိဳးရွိသည္။
1. Exocrine Glands (အိတ္ဆိုခ႐ိုင္း-ဂလင္းမ်ား)။ ေခြ်းထြက္ေသာ Sebaceous ဂလင္းမ်ား၊ ႏို႔ထြက္ေသာ Mammary glands (မင္မရီ-ဂလင္း) ဂလင္းမ်ား၊ အစာေျခရည္ထြက္ေသာ Digestive glands ဂလင္းမ်ား၊
2. Endocrine Glands (အင္ဒိုခ႐ိုင္း-ဂလင္းမ်ား)။ Hormones ေဟာ္မုန္းမ်ား ထုတ္ေပးသည္။ အာ႐ံုေၾကာစနစ္ႏွင့္ တြဲလ်က္ ခႏၶာကိုယ္၏ အလုပ္မ်ားကို မွ်တေနေအာင္ လုပ္ေပးသည္။
• Pituitary Glands (ပစ္က်ဴထရီ-ဂလင္းမ်ား)၊ Anterior pituitary မွ ACTH, TSH, PRL, GH, Endorphins, FSH ႏွင့္ LH ေဟာ္မုန္းမ်ား၊ Posterior pituitary မွ Oxytocin ႏွင့္ ADH ေဟာ္မုန္းမ်ား ထုတ္ေပးသည္။
• Pineal Gland (ပိုင္နီရယ္-ဂလင္းမ်ား)၊ မ်ိဳးပြားျခင္းႏွင့္ ဇီဝအလုပ္မ်ားႏွင့္ဆိုင္သည့္ ေဟာ္မုန္းမ်ား ထုတ္ေပး သည္။
• Thyroid Glands (သိုင္းရြိဳက္-ဂလင္းမ်ား)၊ လည္ပင္း၏ ေရွ႕တြင္ရွိ၍ ေသြးရႊင္သည့္ အဂၤါတခုျဖစ္သည္။ ဘယ္-ညာ ႏွစ္ခုရွိသည္။ Thyroxine သိုင္ေရာက္ဆင္း၊ Triiodothyronine ထြိဳင္အိုင္အိုဒို-သိုင္ေရာက္ဆင္း ေခၚ (အိုင္အိုဒင္း) ပါသည့္ ေဟာ္မုန္းမ်ားထုတ္ေပးသည္။ (အိုင္အိုဒင္း) နည္းလ်င္ Goitre ေခၚ လည္ပင္းႀကီး ေရာဂါ ရေစသည္။
• Parathyroid Gland ပါရာ-သိုင္းရြိဳက္-ဂလင္း၊ (သိုင္းရြိဳက္-ဂလင္း) ေပၚ၌ ေပါင္း ၄ ခုရွိသည္။ ေသြးထဲမွ (ကယ္လ္စီယန္) အား ထိန္းေပးသည္။
• Adrenal Glands (အၿဒီနယ္-ဂလင္းမ်ား)၊ ေက်ာက္ကပ္ႏွစ္ခု၏ အေပၚ၌ရွိသည္။ Steroid (E.g. Adrenaline) စတီရြိဳက္မ်ား ထုတ္ေပးသည္။
• Pancreas (ပန္ကရိယပ္စ္-ဂလင္း)၊ သရက္ရြက္ဟု ေခၚသည္။ အစာအိမ္၏ ေနာက္ဘက္တြင္ရွိၿပီး Duodenum အူသိမ္၏ အစပိုင္း (C) ပံု အေကြးထဲမွ စတင္ကာ Spleen ေဘလံုးအထိ ရွည္လွ်ားသည္။ Insulin ေခၚ ဆီးခ်ိဳကို ထိန္းသည့္ ေဟာ္မုန္း ထုတ္ေပးသည္။
• Testes (တက္စ္တိစ္) က်ားအေစ့၊ Male sex hormones က်ားေဟာ္မုန္း Androgen (Testosterone) မ်ား ထုတ္ေပးသည္။
• Ovaries (အိုဗရီ) မမ်ိဳးဥအိမ္၊ Estrogens (အီစထိုဂ်င္) ႏွင့္ Progesterone (ပ႐ိုဂ်က္စတီ႐ုန္း) ေခၚ Female sex hormones မ-ေဟာ္မုန္းမ်ား ထုတ္ေပးသည္။
• Other Endocrine Glands အျခားဂလင္းမ်ား၊ Thymus (သိုင္းမတ္စ္)၊ Stomach အစာအိမ္၊ Small intestines အူသိမ္။ Placenta အခ်င္း၊ Heart ႏွလံုး။ ပစ္က်ဴထရီ ဂလင္း သိုင္းရြိဳက္ ဂလင္း အဒီနယ္လ္ ဂလင္း တက္စ္တိစ္ ပိုင္နီရယ္လ္ ဂလင္း သိုင္းမတ္စ္ ဂလင္း သရက္ရြက္ (ပန္ကရိယစ္) အိုဗရီ မ-မ်ိဳးဥအိမ္
(5) Cardiovascular System ႏွလံုး-ေသြးေၾကာစနစ္
ႏွလံုး-ေသြးေၾကာစနစ္တြင္ Heart ႏွလံုးႏွင့္ Blood vessels ေသြးေၾကာမ်ား မိုင္ေပါင္း ေထာင္ခ်ီရွိသည္။ Blood vessels ေသြးေၾကာ အမ်ိဳးအစားမ်ားမွာ -
၁) Arteries ေသြးလႊတ္ေၾကာမ်ား၊ ႏွလံုးမွ သန္႔သည့္ ေသြးမ်ားအား တကိုယ္လံုးသို႔ ပို႔လႊတ္ေပးသည္။ ၎တို႔မွ ေသြးယိုလ်င္ ပန္းထြက္သည္။ Aorta (ေအအိုတာ) သည္ အႀကီးဆံုးျဖစ္ၿပီး၊ ႏွလံုးမွထြက္သည္။ (ေအအိုတာ)မွ ျဖာထြက္ ေသာ Carotid artery သည္ ဦးေခါင္းပိုင္းသို႔ သြားသည္။ Subclavian artery သည္ လက္မ်ားသို႔ သြားသည္။ Celiac trunk သည္ Stomach အစာအိမ္၊ Liver အသဲ၊ Spleen (ေဘလံုး)၊ Duodenum (ဒူယိုဒီနမ္) အူသိမ္အစပိုင္း၊ Pancreas (သရက္ရြက္) သို႔သြားသည္။ Mesenteric arteries သည္ အစာလမ္းၾကာင္း အလယ္ပိုင္းႏွင့္ ေအာက္ပိုင္းသြားသည္။ Renal artery သည္ ေက်ာက္ကပ္သို႔သြားသည္။ Iliac artery သည္ အစာေဟာင္းလမ္းသို႔ သြားသည္။
၂) Arterioles ေသြးလႊတ္ေၾကာမွ်ဥ္မ်ား၊
၃) Veins ေသြးျပန္ေၾကာမ်ား၊ တကုိယ္လံုးမွ ေသြးေဟာင္းမ်ားသည္ ႏွလံုးသို႔ ျပန္လာၾကသည္။ ခႏၶာကိုယ္၏ အျပင္ပိုင္းမွာ ျမင္ႏိုင္သည္။ IV ေဆးထိုးရာတြင္ ၎အေၾကာထဲသို႔ ထိုးရသည္။ ေသြးယိုလ်င္ ပန္းထြက္ျခင္းမရွိ။
၄) Venules ေသြးျပန္ေၾကာမွ်ဥ္မ်ား၊
၅) Capillaries ေသြးေၾကာမွ်ဥ္မ်ား၊ Venules ေသြးျပန္ေၾကာမွ်ဥ္မ်ားႏွင့္ Arterioles ေသြးလႊတ္ေၾကာမွ်ဥ္မ်ား အား ဆက္ထားသည္။
ႏွလံုး၏အတြင္းပိုင္း
Heart ႏွလံုး၊ ႂကြက္သားျဖင့္လုပ္ထားသည့္ (ပန္႔မ္)စုတ္ထုတ္စက္ျဖစ္သည္။ (တစ္ရွဴး)မ်ားဆီသို႔ေရာက္ေအာင္ ဖိအားသံုး၍ လႊတ္ထုတ္ေပးသည္။ အသက္ရွင္ေနရန္ အဓိကၾကသည္။ ႏွလံုးသည္ လက္သီးဆုပ္အရြယ္ရွိသည္။ တေန႔လ်င္ အႀကိမ္ ၁ဝ,ဝဝဝ ခုန္ေနသည္။ ၂/၃ သည္ ဗယ္ဘက္ျခမ္း၌ရွိသည္။ Pericardial sac (ပယ္ဒီကာဒီရယ္-ဆက္) ျဖင့္အုပ္ထားသည္။ ႂကြက္သား ၃ ထပ္ရွိသည္။ အခမ္း ၄ ခန္းရွိသည္။ 6” x 4” ရွိသည္။
1. Right atrium ညာဘက္ အထက္ခန္း ေအထြီယမ္၊
2. Right ventricle ညာဘက္ ေအာက္ခန္း ဗင္ထြီကယ္လ္၊
3. Left atrium ဗယ္ဘက္ အထက္ခန္း ေအထြီယမ္၊
4. Left ventricle ဗယ္ဘက္ ေအာက္ခန္း ဗင္ထြီကယ္လ္၊
ႏွလံုးအတြင္း ေသြးလွည့္လည္ပံု
ႏွလံုးသည္ စုတ္ထုတ္စက္ ႏွစ္ခု (ညာဘက္-ဗယ္ဘက္) အသြင္ျဖစ္သည္။ အထက္ခမ္းမ်ားႏွင့္ ေအာက္ခမ္းမ်ားသည္ ေသြးကို တျပိဳင္နက္တည္း ညွစ္ထုတ္ၾကသည္။ တကိုယ္လံုးမွလာေသာ ေသြးေဟာင္းမ်ားကို အထက္-ေအာက္ ေသြးျပန္ေၾကာမႀကီး မ်ားမွတဆင့္ ညာဘက္ (ေအထြီယမ္) က လက္ခံရယူသည္။ ထို႔ေနာက္ (ထြိဳင္ကပ္စပစ္-ဘာ့လ္ဖ္) ကို ျဖတ္ၿပီး၊ ေအာက္ဖက္ရွိ ညာဘက္ (ဗင္ထြီကယ္လ္) သို႔ ေသြးမ်ား ေရာက္လာသည္။ ညာဘက္ (ဗင္ထြီကယ္လ္) မွ ညွစ္ထုတ္လ်င္ ေသြးမ်ားသည္ (ပါလ္မိုနရီ-အာထြီ) မွတဆင့္ အဆုပ္မ်ားထဲ ေရာက္သြားသည္။ အဆုပ္ထဲတြင္ အသက္ရွဴသည့္ ေလထဲက ေအာက္စီဂ်င္ကုိ ရယူကာ၊ ေသြးအသန္႔မ်ား ျဖစ္လာသည္။ ေအာက္စီဂ်င္ ပါသည့္ ေသြးမ်ားသည္ (ပါလ္မိုနရီ-ဗိန္း) မွတဆင့္ ဗယ္ဘက္ (ေအထြီယမ္) သို႔ ေရာက္လာ သည္။ ထို႔ေနာက္ (မိုင္ထရြယ္-ဘာ့လ္ဖ္) ကုိ ျဖတ္ကာ ေသြးမ်ားသည္ ဘယ္ဘက္ (ဗင္ထြီကယ္လ္) သို႔ ေရာက္လာသည္။ ဘယ္ဘက္ (ဗင္ထြီကယ္လ္) က ညွစ္ထုတ္လ်င္ (ေအအိုတာ) ေသြးလႊတ္ေၾကာ မႀကီးက ထြက္ေသာ ေသြးလႊတ္ေၾကာမ်ား ကတဆင့္ တကိုယ္လံုးသို႔ ေရာက္သြားသည္။
Valves of the Heart ႏွလံုး၏အဆို႔ရွင္မ်ား
ႏွလံုးတြင္ ေသြးမ်ားအား လိုအပ္သည့္ အရပ္မ်က္ႏွာဆီသို႔သာ သြားေစရန္အတြက္ Valves အဆို႔ရွင္မ်ားရွိသည္။ ႏွလံုး၏ (ေအထြီယမ္) အထက္ခမ္းႏွင့္ (ဗင္ထြီကယ္လ္) ေအာက္ခမ္းမ်ားအၾကားတြင္ Atrioventricular valves (Cuspid valves) အဆို႔ရွင္မ်ား၊ ႀကီးမားသည့္ ေသြးေၾကာမ်ား၏အဝ၌ Tricuspid valve အဆို႔ရွင္မ်ားရွိသည္။ ညာဘက္ အထက္ခမ္းႏွင့္ ညာဘက္ေအာက္ခမ္းမ်ား အၾကားရွိ အဆို႔ရွင္သည္ Bicuspid or Mitral ခြက္ပံုသံုးခုပါသည္။ ဗယ္ဘက္အထက္ခမ္း ႏွင့္ ဗယ္ဘက္ ေအာက္ခမ္းမ်ား အၾကားရွိေသာ အဆို႔ရွင္သည္ semilunar valve ခြက္ပံု ႏွစ္ခုပါသည္။ ဗယ္ဘက္ ေအာက္ခမ္း ႏွင့္ ေသြးလႊတ္ေၾကာမႀကီး (ေအ႐ိုတာ) ၏အဝ၌ Semilunar valve လျခမ္းပံု ႏွစ္ခုျဖစ္သည္။ ညာဘက္ ေအာက္ခမ္းႏွင့္ အဆုပ္ၾကား၌လည္း Semilunar valve လျခမ္းပံု ႏွစ္ခုျဖစ္သည္။ Myocardium ေခၚ ႏွလံုး၏ ႂကြက္သားမ်ား အတြက္လည္း ေအာက္စီဂ်င္ပါသည့္ ေသြးလိုအပ္သည္။ ၎ေသြးေၾကာမ်ားကို Right and Left Coronary arteries ညာဘက္-ဗယ္ဘက္ (ကို႐ိုနရီ) ေသြးလႊတ္ေၾကာမ်ားဟု ေခၚသည္။ ႏွလံုးေသြးေၾကာ က်ဥ္းေရာဂါ Coronary artery disease (CAD) ဆိုသည္မွာ ၎ေသြးေၾကာမ်ား က်ဥ္းျခင္းျဖစ္သည္။ ႏွလံုးအလုပ္လုပ္ရန္ ႏွလံုး ႂကြက္သားမ်ားအား Contraction ညွစ္ျခင္းႏွင့္ Relaxation ေလွ်ာ့ျခင္းတို႔ စနစ္တက် လုပ္သည္။ ထိုအလုပ္လုပ္ႏိုင္ရန္ Conduction System လွ်ပ္စစ္ဓါတ္ စီးဆင္းမႈစနစ္ ရွိသည္။ ႏွလံုးမွ ေသြးမ်ားကို ထိေရာက္စြာ ညွစ္ထုတ္ႏိုင္ရန္ ျဖစ္စဥ္တခုအတြက္ တိက်စြာ ထိန္းညွိမႈရွိသည္။ ယင္းအလုပ္ကို Sinoatrial node ကလုပ္ေပးသည္။ ၎က တမိနစ္လ်င္ ၇ဝ-၈ဝ ႏႈန္း စီးခ်က္က်က် လုပ္ေပးသည္။ Heart rate (Pulse rate) = 60-100/minute
ႏွလံုး၏ ညွစ္ထုတ္ျခင္းႏွင့္ ျပန္ေလွ်ာ့ေပးျခင္း အလုပ္ႏွစ္မ်ိဳး ပါဝင္သည့္ ျဖစ္စဥ္တခုအား Cardiac Cycle ဟုေခၚသည္။ ညွစ္ထုတ္ျခင္းအဆင့္ကို Systolic phase ဟု၎၊ ျပန္ေလွ်ာ့ေပးျခင္းအဆင့္ကို Diastolic phase ဟု၎ေခၚသည္။ ထို ျဖစ္စဥ္တပါတ္သည္ (ဝ႕ဂ) စကၠန္႔ ၾကာသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ Blood pressure ေသြးဖိအားတိုင္းသည့္အခါ အထက္ေသြးခ်ိန္ကို Systolic Pressure ဟု၎၊ ေအာက္ေသြးခ်ိန္ကို Diastolic pressure ဟု၎ေခၚသည္။ BP = 110/80 mmHg
Heart Rate (HR) ႏွလံုးခုန္ႏႈန္း ေျပာင္းလဲေနေသာ ခႏၶာကိုယ္ လိုအပ္သည့္ ေသြးပမာဏရေစရန္ အေႏွးအျမန္ ေျပာင္းေနသည္။ Sino-atrial node က အဆက္မျပတ္၊ စီးခ်က္က်က်ျဖင့္ ႏွလံုးကို ခုန္ေစရန္ လုပ္ေပးသည္။ ယင္းကို Medulla Oblongata ေခၚ ဦးေႏွာက္၏ အစိတ္အပိုင္းတခုက ထိန္းေပးသည္။ ပံုမွန္ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းသည္ 60-100/min (60-100 bpm) ရွိသည္။ ေကာင္းစြာေလ့က်င့္ ထားေသာ အားကစားသမားမ်ားသည္ 40-60/min ရွိသည္။ ေမြးစကေလးသည္ 100-120-160/min ရွိသည္။ Tachy-cardia = ႏွလံုးခုန္ျမန္ျခင္း၊ Bradycardia = ႏွလံုးခုန္ေႏွးျခင္း၊ Arrhythmias = ႏွလံုးခုန္မမွန္ျခင္း၊ စကၠန္႔တိုင္း ေသြးနီဥ ၁ဝ သန္းေသဆံုးေနသည္ကို အသဲက ဖ်က္-သိမ္းေပးေနသည္။ ႏိုင္ေအာင္ မလုပ္ႏိုင္ေသာအခါ၊ ဥပမာ ငွက္ဖ်ားဝင္ျခင္းဆိုလ်င္ အသားဝါေရာဂါ ဝင္လာမည္။
(6) Lymphatic System (လင့္ဖ္) ေသြးျပန္ရည္စနစ္
Lymph (လင့္ဖ္) ေသြးျပန္ရည္စနစ္သည္ အလုပ္ ၃ မ်ိဳး လုပ္သည္။
(၁) အူထဲမွ ပိုလ်ံသည့္အရည္မ်ားအား ေသြးထဲျပန္ဝင္ေစသည္။
(၂) အဆီႏွင့္ အဆီတြင္ ေပ်ာ္ဝင္သည့္ ဗီတာမင္မ်ားအား စုပ္ယူ ေပးသည္။
(၃) ေရာဂါရေစသည့္ ပိုးမ်ားအား ခုခံတိုက္ဖ်က္ေပးသည္။ Bone marrow ႐ိုးတြင္းျခင္ဆီက ထုတ္ေပးေသာ Lymphocytes (လင္ဖိုဆိုက္) ႏွင့္ အျခား (ဆဲလ္)မ်ား ပါဝင္သည္။ Lymph (လင့္ဖ္) သည္ ေသြးထဲရွိေသာ (ပလာစမာ) ကဲ့သို႔ေသာ အရည္ မ်ိဳးျဖစ္သည္။ (ပလာစမာ)ကျဖစ္လာသည္။ Lymphatic Vessels (လင့္ဖ္) အေၾကာသည္ ေသြးေၾကာမ်ားႏွင့္မတူ။ (တစ္ရွဴး) မ်ားမွ ေဝးရာသို႔သာ သယ္ေဆာင္ေပးသည္။
Lymphatic Organs (လင့္ဖ္)အဂၤါမ်ား၊
• Lymph Nodes (လင့္ဖ္-ႏုတ္)၊
• Tonsils (ေတာင္ဆယ္) အာသီး၊
• Spleen (စပလင္း) ေဘလံုး၊
• Thymus (သိုင္းမတ္စ္)၊
Lymph Nodes (လင့္ဖ္-ႏုတ္) မ်ားသည္ ၁ လကၼအရြယ္၊ ပဲေစ့ပံု ရွိသည္။ တကိုယ္လံုးအႏွံ႔ ရွိသည္။ တခုႏွင့္တခု ဆက္ေနသည္။ ေသြးထဲ အရည္မ်ား ျပန္မဝင္မီ စစ္ေပးသည္။ ဗဟိုအာ႐ံုေၾကာ စနစ္၌မရွိ။ အေပၚယံရွိၾကေသာ အုပ္စုမ်ားမွာ ေပါင္ၿခံ။ ဂ်ိဳင္းႏွင့္ လည္ပင္းတို႔ျဖစ္သည္။ ကင္ဆာသည္ ဤစနစ္မွတဆင့္ တေနရာ မွတေနရာသို႔ ကူးစက္သည္။ Oedema ကိုယ္ေရာင္ျခင္းမွာ ဤ စနစ္ႏွင့္ ဆိုင္သည္။
ရင္သား (ႏို႔)၏ လင့္ဖ္ ေၾကာမ်ား၊ လင့္ဖ္-ႏုတ္မ်ား ရင္သား ကင္ဆာျဖစ္လ်င္ ၎တို႔အားလံုးကိုပါ ခြဲစိတ္ ထုတ္ပစ္ ရသည္။ ရင္သားအား အပိုင္းေလးပိုင္း ခြဲ၍ ေလ့လာသည္။ ညာဘက္ အေပၚပိုင္း ၁/၄၊ RUQ ညာဘက္ ေအာက္ပိုင္း ၁/၄၊ RLQ ဘယ္ဘက္ အေပၚပိုင္း ၁/၄၊ LUQ ဘယ္ဘက္ ေအာက္ပိုင္း ၁/၄၊ LLQ
Thymus (သိုင္းမတ္စ္) ရင္ညြန္႔႐ိုး၏ ေနာက္ဖက္ (ေအအိုတာ) ေခၚ အထက္တက္သည့္ ေသြးလႊတ္ေၾကာမႀကီး၏ ေရွ႕၌ရွိသည္။ ကေလးမ်ား၌ ပိုႀကီး သည္။ ၎၏အလုပ္မွာ (လင္ဖိုဆိုက္) မ်ား ႀကီးထြားေစရန္ႏွင့္ Thymosin hormone ေဟာ္မုန္း ထုတ္ရန္ျဖစ္သည္။
Spleen (စပလင္း) ေဘလံုး ဝမ္းဗိုက္၏ ဘယ္ဘက္ အထက္ပိုင္း၊ (ဒိုင္ယာဖရမ္)၏ ေအာက္၊ အစာအိမ္၏ ေနာက္၌ ရွိသည့္ အႀကီးဆံုးေသာ (လင့္ဖ္)အဂၤါ ျဖစ္သည္။ ေသြးနီဥ စစ္ထုတ္ေပးသည္။ ေရာဂါပိုးဝင္လာလ်င္ (လင္ဖိုဆိုက္) မ်ားက တိုက္ေပးသည္။ အသဲႏွင့္ အတူတကြ အရြယ္လြန္ေသာ၊ ေသသြားေသာ ေသြးနီဥမ်ားကို ဖယ္ရွားေပး သည္။ ေသြးကိုလည္း သိုေလွာင္ထားေပးသည္။ နာတာရွည္ ငွက္ဖ်ား အပါအဝင္ ေရာဂါအမ်ားအျပားေၾကာင့္ Splenomegaly ေဘလံုး ႀကီးတတ္သည္။
Tounsils (ေတာင္ဆယ္) အာသီး ႏွာေခါင္း၊ ပါးစပ္ ႏွင့္ လည္ေခ်ာင္းတို႔အား ဖံုးထားေသာ Mucous membranes (ျမဴးကပ္စ္) အေျမွး၏ ေအာက္၌ ရွိသည္။ ၎ ေရာင္သည္ကို Tonsillitis ဟုေခၚသည္။
(7) Respiratory System အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္းစနစ္
ႏွာေခါင္း-အာေခါင္ပိုင္း ပါးစပ္ (ေထြကီယာ)ေလႁပြန္ႀကီး အဆုပ္မ်ား သစ္ပင္ကဲ့သို႔ရွိေသာ ေလႁပြန္ (ဒိုင္ယာဖရမ္) ႂကြက္သားႀကီး သက္ရွဴလမ္းေၾကာင္းစနစ္တြင္ အသက္ရွဴျခင္းသာမက ေသြးလွည့္စနစ္ႏွင့္တြဲ၍ ေအာက္စီဂ်င္ကို ယူျခင္း၊ အညစ္အၾကးမ်ား ထုတ္ျခင္းကိုလည္း လုပ္ေပးသည္။ ထို႔ျပင္ ေသြး၏ (PH) အက္စစ္ဓါတ္ကို ထိန္းေပးသည္။ ၃-၅ စကၠန္႔တိုင္း အာ႐ံုေၾကာ၏ လံႈ႔ေဆာ္မႈေၾကာင့္ ပတ္ဝန္းက်င္ထဲကေလအား ရွဴသြင္းျခင္းကို အသက္ရွဴသြင္းသည္ဟု ေခၚသည္။ ေလထဲမွ ေအာက္စီဂ်င္ ကိုယူၿပီး၊ ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္အား ျပန္ထုတ္သည္ကို အသက္ရွဴထုတ္ျခင္းဟု ေခၚသည္။ အသက္ရွဴသြင္းရန္ (ဒိုင္ယာဖရမ္) ႏွင့္ ရင္ေခါင္းပိုင္း ႂကြက္သားမ်ား လႈပ္ရွားရသည္။ လည္ပင္းရွိ ႂကြက္သားမ်ားက ေထာက္ကူသည္။ အသက္ရွဴႏိုင္ျခင္းသည္ အျပင္ႏွင့္ အဆုပ္ထဲ ဖိအား မတူမႈေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ တမိနစ္လ်င္ ၁၂-၁၅ ႀကိမ္ရွဴသည္။ အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္းအား ႏွစ္ပိုင္းခြဲ ေလ့လာသည္။ အေပၚပိုင္းတြင္ ႏွာေခါင္း၊ (ေဖးရင့္) အာေခါင္ ႏွင့္ (ေလးရင့္စ္) ေလႁပြန္တို႔ပါသည္။ ေအာက္ပိုင္းတြင္ (ေထြကီယာ) ေလႁပြန္ႀကီး၊ သစ္ကိုင္းကဲ့သို႔ရွိသည့္ (ဘေရာင္ခီယာ) ႏွင့္ (လန္းခ္စ္) အဆုပ္တို႔ ပါဝင္သည္။ ေရာဂါပိုးဝင္လ်င္လည္း အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္း အေပၚပိုင္းေရာဂါမ်ား၊ ေအာက္ပိုင္း ေရာဂါမ်ားဟု ခြဲျခားထားသည္။
ေလသယ္ပို႔ လမ္းေၾကာင္းမ်ား
အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္းအေပၚပိုင္း၊ ႏွာေခါင္းအေခါင္း၊ (ေဖးရင့္) အာေခါင္၊ (ေလးရင့္စ္) ေလႁပြန္၊ အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္း ေအာက္ပိုင္း၊ (ေထြကီယာ) ေလႁပြန္ႀကီး၊ ပင္မ (ဘေရာင္ခိုင္) ေလႁပြန္၊ အဆုပ္၊ Trachea (ေထြကီယာ) ေလႁပြန္ = လည္ပင္း ရွည့္တည့္တည့္တြင္ ရွိသည္။ အ႐ိုးႏုအရစ္မ်ားရွိ၍ ရွံဳ႕သြားျခင္း မျဖစ္ႏိုင္။ အတြင္းမ်က္ႏွာ၌ အေမြးမ်ားပါသည့္ (ျမဴးကပ္စ္-မင္ဘရိန္း) အလႊာဖံုးထားသျဖင့္ ေလထဲမွ အမွံဳမ်ား၊ ပိုးမႊားမ်ား ဝင္လာျခင္းမွ တားဆီးႏိုင္သည္။ Bronchi (ဘေရာင္ခိုင္) အဆင့္ဆင့္ ေသးသြားသည့္ ေလႁပြန္မ်ားကို Bronchial Tree (ဘေရာင္ခီရယ္-ထြီး) သစ္ပင္ပံု ေလႁပြန္ဟု ေခၚသည္။ ထို႔ေနာက္ ပိုမိုေသးငယ္ေသာ ႁပြန္မ်ားအျဖစ္ ျဖာထြက္ၿပီးေနာက္ ေနာက္ဆံုး (အယ္လဗီယိုလိုင္) Alveoli အိပ္ကေလးမ်ားတြင္ ဆံုးသည္။ အိပ္ကေလးမ်ား၏ နံရံေဘးရွိ ေသြးေၾကာမွ်ဥ္းမ်ား ႏွင့္ ေအာက္စီဂ်င္၊ ကာဘြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္တို႔ အဝင္အထြက္ လုပ္ၾကသည္။
Lungs အဆုပ္မ်ား
ႏွစ္ခုရွိသည္။ ရင္ေခါင္းပိုင္းတြင္ အဓိက ေနရာယူထားသည္။ ရင္ေခါင္းပိုင္းရွိ အျခားအဂၤါမ်ားမွာ Heart ႏွစ္လံုး ႏွင့္ ၎၏ ေသြးေၾကာႀကီးမ်ား ျဖစ္သည္။ အဆုပ္သည္ ေလရွိသျဖင့္ ေျပာ့ပြပြျဖစ္သည္။ ညာဘက္အဆုပ္သည္ ပိုတိုၿပီး၊ ကားသျဖင့္ ေလပိုဆန္႔သည္။ ၎၌ (လုပ္ဖ္) ၃ ခုရွိသည္။ ဘယ္ဘက္အဆုပ္မွာ ႏွလံုးအား ေနရာေပးထားရသျဖင့္ ပိုေသးသည္။ ၎၌ Lobes (လုပ္ဖ္) ၂ ခုရွိသည္။ အဆုပ္ျဖင့္ ေန႔စဥ္ ေလ လီတာ ၂ သန္းကို ရွဴေနသည္။ ေလႁပြန္မ်ား၊ ေသြးေၾကာမ်ား၊ အာ႐ံုေၾကာမ်ား အဆုပ္ထဲ အဝင္အထြက္လုပ္သည့္ေနရာကို Hilum (ဟိုင္လမ္) ဟု ေခၚသည္။ (လင့္ဖ္-ႏုတ္) မ်ားရွိသည္။ အဆုပ္ ႏွစ္ခုလံုးအား ႏွစ္ထပ္ရွိေသာ Pleura (ပလူရာ) ေခၚ အလႊာျဖင့္ဖံုးထားသည္။ (ပလူရာ) ႏွစ္ထပ္၏ ၾကားသည္ လႈိင္ေခါင္းျဖစ္ေနရာ Pleural cavity (ပလူရယ္-ကယ္ဗတီ) ဟုေခၚသည္။ ၎ထဲတြင္ ပါးလႊာေသာ အရည္ ရွိေနသည္။ ၎က ေခ်ာဆီကဲ့သို႔ အလုပ္လုပ္ေပးျခင္းေၾကာင့္ အဆုပ္လႈပ္ရွားလ်င္ ပြတ္တိုက္မႈကို သက္သာေစသည္။ ၎အတြင္း အရည္မ်ားေနျခင္းကို Pleural effusion ဟုေခၚသည္။
Normal X-ray ပံုမွန္ရင္ဘတ္ ဓါတ္မွန္
Rib နံ႐ိုး
Lung tissue အဆုတ္တစ္ရွဴး
Heart ႏွလံုး
Spinal column ခါး႐ိုးမႀကီး
T = Traches ေလႁပြန္ႀကီး
L = Lungs အဆုပ္
AK = Aortic knob ေအအိုတစ္-ေနာ့ဖ္
A = Accending Aorta အထက္တက္ ေအအိုတာ
H = Heart ႏွလံုး
LI = Liver အသဲ
S = Spleen ေဘလံုး
R = Rib နံ႐ိုး
P = Pulmonary artery အဆုပ္ေသြးလႊတ္ေၾကာ
Computer Aided Detection (CAD) Chest ကြန္ျပဴတာ အကူအညီျဖင့္ ၾကည့္ႏိုင္ေသာ ဓါတ္မွန္တြင္ အဆုပ္ထဲတြင္ အလံုးမ်ားကိုေတြ႕ရပံု၊ ရင္ဘတ္အားေရွ႕-ေနာက္႐ိုက္ထားသည့္ ဓါတ္မွန္ (ပံုမွန္)။
Pneumonia ႏူမိုးနီးယားေၾကာင့္ အဆုပ္ႏွစ္ဖက္၏ ေအာက္ပိုင္း ခဲေနသည္။
(8) Digestive System အစာေျခစနစ္
အစာေျခလမ္းေၾကာင္းကို Gastrointestinal (GI) tract ဟု ေခၚသည္။ အစာေျခအဂၤါမ်ားႏွင့္ အျခားအဂၤါတို႔ ပါဝင္သည္။ ၎တို႔က စားလိုက္ေသာအစာအား (ဆဲလ္) မ်ားက စုပ္ယူႏိုင္သည့္ (ေမာ္လီၾကဴး) မ်ားအျဖစ္ အဆင့္ဆင့္ ေျပာင္းေပးျခင္း ျဖစ္သည္။ Mouth ပါးစပ္၊ Pharynx အာေခါင္။ Esophagus အစာၿမိဳႁပြန္။ Stomach အစာအိမ္၊ Small intestine အူသိမ္၊ Large intestine အူမႀကီး၊ Rectum အစာေဟာင္းအိမ္၊ Anus စအိုတို႔ ပါဝင္သည္။
အလုပ္သံုးမ်ိဳး လုပ္သည္။
(1) Digestion အစာေျချခင္း၊
(2) Absorption အစာစုပ္ယူျခင္း၊
(3) Elimination အစာေဟာင္း စြန္႔ထုတ္ျခင္း၊
အစာကို (ဆဲလ္) မ်ားက အသံုးျပဳႏိုင္သည့္ (ေမာ္လီၾကဴး) မ်ားအထိ ျဖစ္လာေစရန္ အဆင့္ ၆ မ်ိဳးရွိသည္။
1. Ingestion အစာကို ပါးစပ္ထဲသြင္းျခင္း၊
2. Mechanical Digestion အစာကို ေသးငယ္သြားေအာင္ ဝါးျခင္း၊ ေရာေႏွာျခင္း၊ ယင္းအလုပ္ကို (အင္ဇိုင္း)မ်ားက အလုပ္လုပ္ေပးေစႏိုင္သည္အထိ လုပ္ရသည္။
3. Chemical Digestion အစာထဲမွ (ကာဗြန္ဟိုက္ဒရိတ္)၊ (ပ႐ိုတင္း) ႏွင့္ အဆီတို႔အား ႐ိုး႐ိုး (ေမာ္လီၾကဴး) မ်ား ျဖစ္လာေစရန္ ဓါတုအစာခ်က္ျခင္း၊
4. Movements အစာအား ဝါးၿပီးေနာက္ လႈပ္ရွားမႈျဖင့္ အထက္ပိုင္းမွ ေအာက္ပိုင္းသို႔ ဆင္းေစရသည္။ ၿမိဳခ်ျခင္းဟု ေခၚသည္။ ပါးစပ္၊ အာေခါင္၊ အစာၿမိဳႁပြန္၊ အစာအိမ္၊ အူသိမ္၊ အူမႀကီး၊ အစာေဟာင္းအိမ္၊ အစာႏွင့္ အစာေျခရည္မ်ား၊ (အင္ဇိုင္း)မ်ား ေရာေႏွာကာ အစာအိမ္ႏွင့္ အူတို႔၏ႂကြက္သားမ်ား ရံႈ႕ေပးျခင္းျဖင့္ အထက္မွ ေအာက္သို႔ ေရြ႕လ်ားေစသည္။ ထိုသို႔ စီးခ်က္က်သကဲ့သို႔ လႈပ္ရွားေနမႈကို Peristalsis (ပယ္ရီစေတာလ္ဆစ္) ဟုေခၚသည္။
5. Absorption (ေမာ္လီၾကဴး) မ်ားသည္ (ဆဲလ္) တို႔က စုပ္ယူႏိုင္သည့္ အဆင့္ ေရာက္လာလ်င္ အူသိမ္၊ ေသြး၊ (လင့္ဖ္) နံရံမ်ားကတဆင့္ စုပ္ယူျခင္းလုပ္သည္။
6. Elimination အစာမေျခႏိုင္ေသာ၊ စုပ္မယူႏိုင္ေသာ (ေမာ္လီၾကဴး) မ်ားအား စအိုမွတဆင့္ စြန္႔ထုတ္သည္ကို ဝမ္း သြားျခင္းဟု ေခၚသည္။
အစာေျခလမ္းေၾကာင္းႀကီးသည္ ၉ မီတာရွည္သည္။ ပါးစပ္မွ စအိုအထိ အပိုင္းပိုင္းရွိေသာ္လည္း တည္ေဆာက္ထားပံုမွာ အေျခခံအားျဖင့္ တူညီသည္။ အစာေျခလမ္းေၾကာင္း၏ နံရံ၊ (ျမဴကိုဆာ) အလႊာ၊ (ဆပ္-ျမဴကိုဆာ) အလႊာ၊ (မာစကူလာ) အလႊာ၊ (ဆီးရပ္စ္) အလႊာတို႔ရွိသည္။
(ဂ်င္ဂ်ီဗာ) (ဂမ္း) သြားဖံုး၊ (ပဲလိတ္) အမာပိုင္း၊ (ယူျဗဴလာ)၊ (ပဲလိတ္) ရွိလွ်ာ၊ ေရွ႕အံသြား၊ စြယ္သြား၊ ေရွ႕သြားမ်ား၊ ႏုတ္ခမ္း၊ (ပဲလိတ္) အေျပာ့ပိုင္း၊ (ပဲလိတ္)ေပၚရွိ (ေတာင္ဆယ္)၊ (မိုလာ) အံသြား၊ လွ်ာ။ Mouth ပါးစပ္ စားလိုက္ေသာ အစာမ်ားကို ထည့္သြင္းယူလ်က္ ေသးငယ္ေစရန္ ဝါး၍ ၿမိဳခ်ေပးသည္။ ႏႈတ္ခမ္း၊ ပါး၊ အာေခါင္၊ သြားမ်ား ႏွင့္ လွ်ာတို႔က လုပ္ေပးသည္။ သြားရည္ထြက္ေသာ (ဂလင္း)မ်ားက သြားရည္မ်ား ထုတ္ေပးသည္။ (ဆလုိက္ဘရီ) (ဂလင္း)မ်ား၊ (ပေရာတစ္၊ (ဆပ္မင္ဒီဗယ္)၊ (ဆပ္လင္ဂြယ္)၊ (ေဖးရင့္စ္) အာေခါင္၊ (တန္းခ္) လွ်ာ၊ (အိုရယ္-ကယ္ဗတီ) ခံတြင္း၊ (အီဆိုးေဖးဂတ္စ္) အစာၿမိဳႁပြန္၊ (ပန္းကရိယပ္စ္) သရက္ရြက္၊ (ပန္းကရိယပ္စ္တစ္-ဒတ္) သရက္ရြက္ႁပြန္၊ (စတားမတ္ခ္) အစာအိမ္၊ (လစ္ဗာ) အသဲ၊ (ေဂါလ္-ဗလယ္ဒါ) သဲေျခအိပ္၊ (ဒူယိုဒီနမ္) အူသိမ္၏အစပိုင္း၊ (ကြန္ေမာင္း-ဗိုင္းလ္ဒတ္) အသဲႏွင့္ သဲေျခအိပ္ ႁပြန္ႏွစ္ခုဆံုသည့္ႁပြန္၊ (ကိုလံု) အူမႀကီး၊ (ထြန္စ္ဗာ့စ္-ကိုလံု)၊ ကန္႔လန္႔ျဖတ္၊ (အဆင္းဒီး-ကိုလံု)၊ အထက္တက္၊ (ဒဆင္းဒီး-ကိုလံု)၊ ေအာက္ဆင္း၊ (ေစကမ္) အူမႀကီး၏အစပိုင္း၊ (အပင္းဒစ္) အူအတက္၊ (ရက္တမ္) အစာေဟာင္းအိမ္၊ (ေအးနပ္စ္) စအို၊ (အီလီယမ္)၊ အူသိမ္၏ေအာက္ပိုင္း၊ (စေမာလ္-အင္တက္စတိန္း) အူသိမ္၊
Teeth သြားမ်ား ငယ္သြားမ်ား။ Milk teeth, baby teeth, temporary teeth, primary teeth ငယ္သြားမ်ား၊ ၂ဝ ေခ်ာင္းရွိသည္။
2 Lower central incisors ေအာက္ အလည္ေရွ႕သြားမ်ား ၂ ေခ်ာင္း၊ ၆-၁၂ လ။
2 Upper central incisors အထက္ အလည္ေရွ႕သြားမ်ား ၂ ေခ်ာင္း၊ ၆-၁၂ လ။
2 Upper lateral incisors အထက္ ေဘးေရွ႕သြားမ်ား ၂ ေခ်ာင္း၊ ၉-၁၆ လ။
2 Lower lateral incisors ေအာက္ ေဘးေရွ႕သြားမ်ား ၂ ေခ်ာင္း၊ ၉-၁၆ လ။
4 First molars ပဌမအန္ေရွ႕သြားမ်ား ၄ ေခ်ာင္း၊ ၁၃-၁၉ လ။
4 Canines အထက္-ေအာက္ စြယ္သြားမ်ား ၄ ေခ်ာင္း၊ ၁၆-၂၃ လ။
4 Second molars အထက္-ေအာက္ ဒုတိယအံသြားမ်ား ၄ ေခ်ာင္း၊ ၂၂-၃၃ လ။
Permanent teeth ႀကီးသြားမ်ား၊ စံုလင္ခ်ိန္၌ စုစုေပါင္း ၃၂ ေခ်ာင္းရွိသည္။ ၆ ႏွစ္မွစေပါက္ၿပီး၊ ၁၃ ႏွစ္တြင္ ၂၈ ေခ်ာင္း ရွိၿပီး။ အံဆံုးတို႔သည္ ၁၇-၂၁ ႏွစ္ေရာက္မွ ေပါက္သည္။
4 mandibular incisors ေအာက္ ေရွ႕သြားမ်ား ၄ ေခ်ာင္း၊
4 maxillary incisors အထက္ ေရွ႕သြားမ်ား ၄ ေခ်ာင္း၊
2 mandibular canines ေအာက္ စြယ္သြားမ်ား ၂ ေခ်ာင္း၊
2 maxillary canines အထက္ စြယ္သြားမ်ား ၂ ေခ်ာင္း၊
4 mandibular premolars ေအာက္ ေရွ႕အံသြားမ်ား ၄ ေခ်ာင္း၊
4 maxillary premolars အထက္ ေရွ႕အံသြားမ်ား ၄ ေခ်ာင္း၊
6 mandibular molars ေအာက္ အံသြားမ်ား ၆ ေခ်ာင္း၊
6 maxillary molars အံသြားမ်ား ၆ ေခ်ာင္း၊
Salivary Glands တံေတြးထြက္သည့္ (ဂလင္း)မ်ား
(1) Parotid gland (ပေရာတစ္-ဂလင္း)၊
(2) Submandibular gland (ဆပ္ မင္ဒီဗယ္-ဂလင္း)၊
(3) Sublingual gland (ဆပ္-လင္ဂြယ္-ဂလင္း)၊
တံေတြးထဲတြင္ ေရ၊ (ျမဴးကပ္စ္) ေခၚ အခြ်ဲႏွင့္ Amylase enzyme (အမိုင္ေလ့စ္-အင္ဇိုင္း) တို႔ ပါဝင္သည္။ သြား ကို သန္႔ေပးျခင္း၊ အစားအစာကို ဝါးေနစဥ္ႏွင့္ ၿမိဳစဥ္ စိုစြပ္ေစျခင္း၊ အစားအစာကို အရသာခံႏိုင္ေစရန္ ကူညီျခင္း၊ အစားအစာထဲမွ ကစီဓါတ္ (ကာဗြန္ဟိုက္ဒရိတ္) အား ေျခဖ်က္ျခင္း၊ Palate (ပဲလိတ္) အာေခါင္ ပါးစပ္၏အမိုးျဖစ္ၿပီး၊ ႏွာေခါင္းပိုင္းႏွင့္ ျခားထားသည္။ ေရွ႕ပိုင္းကအ႐ိုးရွိ၍ မာၿပီး၊ ေနာက္ပိုင္းက ေျပာ့သည္။ အဆံုးပိုင္းကုိ Uvula (ယူျဗဴလာ) ဟုေခၚသည္။ အစာကိုၿမိဳခ်စဥ္ ၎ေနာက္ပိုင္းက အေပၚသို႔ မ်က္ႏွာမူ ေပးျခင္းျဖင့္ အစာအား ႏွာေခါင္းႏွင့္ ေဝးေစသည္။ Tongue (တန္းခ္) လွ်ာ အစာကို ထိန္းေပး ေရြ႕ေပးသည္။ စကားေျပာရာတြင္သံုးသည္။ ၎၏မ်က္ႏွာျပင္၌ Papillae (ပဲလိတ္) ရွိေသာေၾကာင့္ ေခ်ာေမြ႔ေစျခင္းႏွင့္ အရသာခံျခင္းလုပ္ေပးသည္။ Pharynx (ေဖးရင့္) အာေခါင္ ပါးစပ္ႏွင့္ ႏွာေခါင္း အား Larynx (ေလးရင္စ္) အသံအိုးႏွင့္ Esophagus (အီဆိုေဖးဂတ္စ္) အစာၿမိဳႁပြန္တို႔ႏွင့္ ဆက္ေပးထားသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အစာလမ္းအလုပ္ႏွင့္အသက္ရွဴလမ္း အလုပ္ႏွစ္မ်ိဳးလံုး အသံုးဝင္သည္။ Esophagus (အီဆိုေဖးဂတ္စ္) အစာၿမိဳႁပြန္ ျပားႏိုင္-ေဖါင္းႏိုင္သည့္ႂကြက္သားႏွင့္လုပ္ထားသည္။ အာေခါင္မွ အစာအိမ္ထိ ရွည္သည္။ ေလႁပြန္ႀကီးေနာက္မွ ဆင္းကာ Diaphragm (ဒိုင္ယာဖရမ္) ေခၚ ႂကြက္သားႀကီး၏ အေပါက္တခုထဲဝင္ကာ အစာအိမ္ႏွင့္ ဆက္သြားသည္။ အဝမ်ားတြင္ Sphincters (စဖင္တာ) ရွိ၍ အစာျပန္တက္ျခင္း မျဖစ္ရန္ ထိန္းေပးသည္။
Stomach (စတားမတ္ခ္) အစာအိမ္
အစာၿမိဳႁပြန္မွ ဝင္လာသည့္အစာမ်ားကို လက္ခံကာ ဆက္လက္၍ ေအာက္ပို႔ေပးသည္။ (၄)ပိုင္း ခြဲထားသည္။ Fundus (ဖန္းဒတ္စ္)၊ Cardiac (ကားဒီယက္)၊ Body ကိုယ္ထည္ ႏွင့္ Pylorus (ပိုင္လိုးရပ္) အဖ်ား ပိုင္းတို႔ျဖစ္သည္။ အစာအိမ္ အတြင္းနံရံတြင္ရွိေသာ (ဆဲလ္)မ်ားက Gastric juice (Hydrochloric acid) ထုတ္ေပးသည္။ အက်ယ္ဆံုးေနရာသည္ 12” x 6” ရွိသည္။ အရက္ ႏွင့္ Aspirin ေဆးတို႔ကို စုပ္ယူႏိုင္သည္။
အစာအိမ္၊ အစာအိမ္ထိပ္၊ ပိုင္လိုရပ္စ္၊ ဒူယိုဒီနမ္၊ အစာအိမ္ထိပ္ပိုင္း ျမဴကိုဆာ၊ ဆပ္-ျမဴကိုဆာ၊ မာဆယ္၊ ဆီ႐ိုဆာ အတြန္႔မ်ား၊ Stomach အစာအိမ္၊ ဖန္းဒတ္စ္ = ထိပ္ပိုင္း၊ ေဘာ္ဒီ = ကုိယ္ပိုင္း၊ ပိုင္လိုးရပ္စ္ = ေအာက္ပိုင္း၊ အတြင္းပိုင္းျပထားသည့္ပံုတြင္ အစာအိမ္၏အဆံုးေနရာ အူသိမ္၏အစပိုင္း (ဒူယိုဒီနမ္) ႏွင့္ဆက္သည့္ေနရာသည္ က်ဥ္းေနသည္။ ပိုင္လိုရစ္-အင္ထရမ္ ေနရာသည္ အနာျဖစ္တတ္သည့္ေနရာျဖစ္သည္။
Small Intestine (စေမာလ္-အင္တက္စတိန္း)
အူသိမ္ အစာအိမ္၏ ေနာက္ဆံုးပိုင္းျဖစ္ေသာ Pylorus (ပိုင္လိုးရပ္)မွ ဆက္၍ အူမႀကီး၏အစထိ ရွည္သည္။ အစပိုင္းအား Duodenum (ဒူယိုဒီနမ္)၊ အလည္ပိုင္းကို Jejunum (ဂ်က္ဂ်ဴနမ္)၊ ေအာက္ပိုင္းအား Ileum (အီလီယမ္)ဟု ေခၚသည္။ 5 meters (16 feet) ရွည္သည္။ အစာေျချခင္းအလုပ္၊ စုပ္ယူျခင္း အလုပ္မ်ား အၿပီးသတ္ လုပ္ေပးသည္။ ၎၏ လမ္းတေလွ်ာက္ Liver အသဲ။ Pancreas (ပန္ကရိယပ္စ္) သရက္ရြက္၊ Gall bladder (ေဂါလ္-ဗလယ္ဒါ) သည္းေျခအိပ္တို႔ႏွင့္ ဆက္စပ္ေနသည္။ အတြင္းနံရံမွ အစာေျခရည္မ်ား Mucus, Peptidase, sucrase, Maltase, Lactase, Lipase and Enterokinase ထုတ္ေပးသည္။
Large intestine အူမႀကီး။
1.5 metres (4.9 ft) ရွည္သည္။ အစပိုင္း Caecume (ေစကမ္)၊ ထို႔ေနာက္ အထက္သြား၊ ကန္႔လန္႔သြား ႏွင့္ ေအာက္ဆင္းသည့္ Colon (ကိုလံု)၊ ထို႔ေနာက္ အစာေဟာင္းအိမ္ Rectum (ရက္တမ္) ဟူ၍ ၃ ပိုင္း ေခၚသည္။ ၅ စင္တီမီတာ ရွည္သည္။ စအို Anal cannel (ေအနယ္-ကင္နယ္) သည္ ၂-၃ စင္တီမီတာ ရွည္သည္။ အစာေျခရည္မထုတ္၊ ေရႏွင့္ ဓါတ္ဆာမ်ား စုပ္ယူေပးသည္။ ဝမ္းကို ထုတ္ျပစ္ေပးသည္။ စအိုအဝ၌ Internal and External anal sphincters (စဖင္တာ) မ်ားရွိသည္။
Liver (လစ္ဗာ) အသဲ
ဝမ္းဗိုက္၏ အေပၚ ညာဘက္ပိုင္း နံရိုးေအာက္တြင္ ရွိသည္။ (ဒိုင္ယာဖရမ္) ၏ ေအာက္၌ရွိသည္။ ခႏၶာ ကိုယ္၏ အႀကီးဆံုး အဂၤါျဖစ္သည္။ ၃ ေပါင္ ေလးသည္။ ညာဘက္ျခမ္းကၾကီး၍ႏွင့္ ဘယ္ဘက္ျခမ္းက ေသးသည္။ အသဲထဲသို႔ ဝင္သည့္ ေသြးမွာ ၂ ေနရာမွ ျဖစ္သည္။ တမ်ိဳးသည္ ေသြးလႊတ္ေၾကာမွ သန္႔ေသာ ေသြးမ်ားႏွင့္ အစာေျခလမ္းေၾကာင္းမွ အာဟာရဓါတ္မ်ား ပါသည့္ ေသြးမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ပိုေနေသာ သၾကားဓါတ္ကို Glycogen အျဖစ္ သိမ္းထားသည္။
အသဲ၏အလုပ္မ်ား
1) Secretion စစ္ထုတ္ျခင္း၊
2) Synthesis of bile (ဗိုင္းလ္) ခ်က္ျခင္း၊
3) Synthesis of plasma protein (ပလာစမာ ပ႐ိုတင္း) ခ်က္ျခင္း၊
4) Storage သိုေလွာင္ေပးျခင္း၊
5) Detoxification အဆိတ္ေျဖေပးျခင္း၊
6) Excretion စြန္႔ထုတ္ေပးျခင္း၊
7) Carbohyrate metabolism (ကာဗြန္ဟိုက္ဒရိတ္)ခ်က္ျခင္း၊
8) Lipid metabolism အဆီကို ခ်က္ေပးျခင္း၊
9) Protein metabolism (ပ႐ိုတင္း)အား ခ်က္ေပးျခင္း၊
10) Filtering စစ္ေပးျခင္း၊
Gall bladder (ေဂါလ္-ဘလယ္ဒါ)
သည္းေျခအိပ္ သစ္ေတာ့သီး ပံုရွိသည့္ အသဲအား ေအာက္က တြယ္ေနေသာ အိပ္ျဖစ္ သည္။ Bile (ဘိုင္းလ္) ေခၚ အသဲမွထုတ္ေပးသည့္ သည္းေျခရည္အား သိုေလွာင္ထားသည္။ ၎သည္ အဆီကို ေက်ခ်က္ရန္ ျဖစ္သည္။
Pancreas (ပဲန္ခရိယပ္စ္)
သရက္ရြက္ Insulin (အင္စူလင္) ေခၚ ဆီးခ်ိဳ ထိန္းသည့္ ေဟာ္မုန္းႏွင့္ အျခားေဟာ္မုန္း ထုတ္ေပးသည္။ ထို႔ျပင္ အစာေျခ (အင္ဇိုင္း) တမ်ိဳးကိုလည္း ထုတ္ေပး သည္။ Duodenum (ဒူယိုဒီနမ္) ေခၚ အူသိမ္၏အစပိုင္း C ပံုသဏၭာန္ အေကြး မွစၿပီး Stomach အစာအိမ္ ေနာက္ဖက္မွ ဘယ္ဘက္ဆီသို႔ ကန္႔လန္႔ ေနကာ Spleen (စပလင္း) ေဘလံုးအထိ ရွည္သည္။
Appendix (အပဲန္ဒစ္)
အူအတက္ Vermiform appendix ဟုလည္း ေခၚသည္။ Caecum ေခၚ အထက္သြား အူမႀကီး၏ အစပိုင္း၏ ေအာက္ဖ်ား၌ ရွိသည္။ ၂-၂ဝ စင္တီမီတာ ရွည္သည္။ အူအတက္ရွိသည့္ေနရာကို McBurney's point ဟုေခၚသည္။ Anterior superior Iliac Spine ေခၚ တင္ပဆံု႐ိုးကြင္း အျပင္ဘက္ထိပ္စြန္း အ႐ိုးဘု ႏွင့္ Umbilicus ခ်က္တို႔အား ဆက္၍ မ်ဥ္းဆြဲလ်က္ ၎မ်ဥ္းအား ၃ ပိုင္း ပိုင္းပါ။ အတြင္း ၂ ပိုင္းႏွင့္ အျပင္ ၁ ပိုင္းတို႔ ဆံုရာေနရာကို ေခၚသည္။ ေၾကာရိုးမၾကီး၊ ခါးရိုးဆစ္မ်ား၊
(9) Urinary System ဆီးလမ္းေၾကာင္းစနစ္
(1) Kidneys ေက်ာက္ကပ္၊ ၂ ခု။
(2) Ureters (ယူေရတာ) ေက်ာက္ကပ္မွ ဆီးအိမ္သို႔ပို႔ေပးသည့္ ဆီးႁပြန္၊ ၂ ခု။
(3) Urinary Bladder ဆီးအိမ္၊ ၁ ခု။
(4) Urethra ဆီးသြားႁပြန္၊ ၁ ခု။
ဆီးလမ္းေၾကာင္း၏ အစိတ္အပိုင္းမ်ား အလယ္ေခါင္၌ ေသြးေၾကာမႀကီးမ်ား၊ ညာဘက္က ေသြးလႊတ္ေၾကာႀကီး၊ ဘယ္ဘက္က ေသြးျပန္ေၾကာႀကီး၊ ေက်ာက္ကပ္ (ဘယ္-ညာ)၊ အထက္တြင္(အဒြီနယ္လ္-ဂလင္း)၊ (ယူရီတာ) ဆီးႁပြန္၊ ညာဘက္တြင္ အထက္သြားအူမႀကီး၊ ဘယ္ဘက္တြင္ ေအာက္သြားအူမႀကီး၊ ဆီးထြက္ႁပြန္၊ ဆီးလမ္းေၾကာင္းစနစ္၏ ပင္မအလုပ္မွာ ခႏၶာကိုယ္၏ အရည္ထုထည္အား ပံုမွန္ရွိေနေစရန္ ထိန္းေပးသည္။ လူႀကီး တေယာက္တြင္ ၆ဝ%၊ ေမြးစကေလးတြင္ ၇၅% သည္ အရည္(ေရ) ျဖစ္သည္။ (ဆဲလ္)မ်ားအတြင္း (မက္တာေဘာ္လဇင္) ဇီဝျဖစ္စဥ္ေၾကာင့္ ထြက္လာသည့္ မလိုအပ္ေသာ အညစ္အေၾကးမ်ားကို စြန္႔ထုတ္ေပးသည္။ အလားတူ အဆုပ္သည္ ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္ႏွင့္ ေရကို၎၊ အေရျပားမွ အညစ္အေၾကးကို ေခြ်းအျဖစ္၎၊ အူသိမ္မွ ေသြးနီဥကထြက္ေသာ (ဗိုင္းလ္) ဆားကို၎ စြန္႔ထုတ္ေပးၾကသည္။ Kidneys ေက်ာက္ကပ္ ေက်ာက္ကပ္သည္ ေသြးအား စစ္ေပးျခင္းျဖင့္ Urine ဆီးျဖစ္ေစသည္။ နံ႐ိုးနံပါတ္ ၁၂ ႏွင့္ ခါး႐ိုးဆစ္ နံပါတ္ (၃) အၾကား ရွိသည္။ ညာဘက္ ေက်ာက္ကပ္သည္ အသဲရွိေန၍ အနည္းငယ္ ေအာက္က်သည္။ ၃ စင္တီမီတာထူ၍၊ ၆ စင္တီမီတာ က်ယ္ကာ၊ ၁၂ စင္တီမီတာ ရွည္သည့္ ပဲေစ့ပံုရွိသည္။ အတြင္းဘက္ ေသြးေၾကာမ်ား ႏွင့္ (ယူရီတာ) ရွိသည့္ေနရာအား Hilum ဟုေခၚသည္။ Ureter (ယူေရတာ) ဆီးႁပြန္ သည္ ၂၅ စင္တီမီတာရွည္သည္။ Hilum မွ Bladder ဆီးအိမ္ၾကားရွိသည္။ မဒါလာ ေသြးျပန္ေၾကာ ေသြးလႊတ္ေၾကာ ယူရီတာ (ဆီးႁပြန္) ကက္ပဆူးလ္ ေကာတက္စ္ ေကာ္လမ္ ပစ္ရမစ္ ပဲလဗစ္ ေမဂ်ာ-ကဲလက္စ္ မိုင္နာ-ကဲလက္စ္ ပပဲေလ
Urinary Bladder ဆီးအိမ္
ဆီးကို မသြားေသးမီ ထိန္းထားသည့္ အိမ္တခုျဖစ္သည္။ ေရွ႕တြင္ ဆီးစပ္႐ိုးရွိသည္။ အေပၚတြင္ (ပယ္ရီတိုနီယံ) Peritonium ျဖင့္ဖံုးထားသည္။ အတြင္းကို (ျမဴကိုဆာ) ျဖင့္ ဖံုးထားသည္။ ၃ဝဝ-၃၅ဝ စီစီဆန္႔သည္။ အမ်ိဳးသမီးမ်ားတြင္ ၎၏ေနာက္၌ Uterus သားအိမ္ ရွိသည္။ ေယာက္်ားမ်ားတြင္ ၎၏ ေနာက္၌ Rectum အစာေဟာင္းအိမ္ရွိသည္။ ေက်ာက္ကပ္၊ ၎၏အထက္တြင္ (အဒီြနယ္လ္-ဂလင္း) ရွိသည္။ (ပဲလ္ဗစ္) ေနာက္အလယ္တြင္ ေက်ာ႐ိုးမႀကီး အထက္ေအာက္ တန္းေနသည္။ (ယူေရတာ) ေက်ာက္ကပ္ႏွင့္ ဆီးအိမ္ၾကားရွိသည့္ ဆီးႁပြန္ ဆီးအိမ္မွ ဆီးသြားေစသည့္ ဆီးထြက္ႁပြန္
Urethra ဆီးထြက္ႁပြန္
က်ားဆီးထြက္ႁပြန္သည္ ၂ဝ စင္တီမီတာရွိ၍ရွည္သည္။ အမ်ိဳးသမီးမ်ား၊ ဆီးထြက္ႁပြန္သည္ ၃-၄ စင္တီမီတာရွိ၍ တိုသည္။ ဆီးထြက္သည္ကို ထိန္းေပးေသာ (စဖင္တာ) ႏွစ္ခုရွိရာ အထဲ(စဖင္တာ)အား စိတ္မွထိန္းမရ။ အျပင္(စဖင္တာ) ကို စိတ္မွ ထိန္းေပးႏိုင္သည္။ Prostate gland ဆီးႀကိတ္ (ပေရာစတိတ္-ဂလင္း) ေယာက္်ား၏ ဆီးထြက္ႁပြန္သည္ ေယာက္်ားမ်ား၌သာရွိေသာ Prostate gland ဆီးႀကိတ္ (ပေရာစတိတ္-ဂလင္း) ကို ျဖတ္သြားသည္။ မ-ဆီးထြက္ႁပြန္သည္ က်ား-ဆီးထြက္ႁပြန္ထက္ တိုသျဖင့္ ဆီးအိမ္သို႔ ေရာဂါပိုး ဝင္လြယ္သည္။
(ပယ္ရီတိုနီယမ္) Peritonium
ဝမ္းဗိုက္ထဲတြင္ အလြန္အေရးပါေသာ အေပၚဖံုးအလႊာ ျဖစ္သည္။ ဝမ္းဗိုက္ထဲရွိ အဂၤါမ်ား အားလံုးကို အျပည့္အဝ သို႔မဟုတ္ တဝက္တပ်က္ ဖံုးထားသည္။ ဝမ္းဗိုက္ကို ခြဲစိတ္လ်င္ ေနာက္ဆံုးအလႊာသည္ (ပယ္ရီတိုနီယံ) ျဖစ္ သည္။ အစာအိမ္၊ အသဲ ႏွင့္ အူသိမ္တို႔ကို အျပည့္ဖံုးေန သည္။ အထက္သြား အူမႀကီး၊ ေအာက္ဆင္း အူမႀကီး ႏွင့္ အစာေဟာင္းအိမ္ တို႔ကိုမူ ေရွ႕ကသာ ဖံုးေပးထားသည္။ သားအိမ္၊ သားအိမ္ႁပြန္တို႔အားလည္း ဖံုးထားသည္။ ဆီး အိမ္ကို အေပၚပိုင္းသာ ဖံုးေပးထားသည္။ ေက်ာက္ကပ္၊ ဆီးႁပြန္ႀကီး ႏွင့္ ေသြးေၾကာႀကီးမ်ားကို ေရွ႕မွာဖံုးထားျခင္း ေၾကာင့္ ေနာက္ေက်ာတြင္ ကပ္ေနၾကသည္။ ကန္႔လန္႔ သြားအူမႀကီးႏွင့္ အူသိမ္တို႔အား ေရွ႕ႏွင့္ေနာက္ ဖံုးထား ေသာ္လည္း လြတ္လပ္စြာ လႈပ္ရွားႏိုင္ၾကသည္။ ဝမ္းဗိုက္ ပိုးဝင္ျခင္း Peritonitis ဆိုသည္မွာ (ပယ္ရီတိုနီယံ) ေရာင္ ျခင္းျဖစ္သည္။ အေရးႀကီးေရာဂါျဖစ္သည္။
(10) Reproductive System မ်ိဳးပြားစနစ္
မ်ဳိးပြားစနစ္၏ ပင္မအလုပ္မွာ မ်ိဳးဆက္ ျပတ္မသြားေစေရးျဖစ္သည္။ မ-က်ား မ်ိဳးဥထုတ္ျခင္း၊ မ-က်ား မ်ိဳးဥမ်ားအား သေႏၶ ရေစရန္ သယ္ပို႔ေပးျခင္း၊ သေႏၶသား ႀကီးထြားေစျခင္း၊ သက္ဆိုင္ရာ ေဟာ္မုန္းမ်ား ထုတ္ျခင္းတို႔ ေဆာင္ရြက္သည္။ Male Reproductive System က်ား မ်ိဳးပြားစနစ္ (ျပဴးဗစ္) ဆီးစပ္႐ိုး က်ားသုတ္ပိုးသယ္ပို႔သည့္ႁပြန္ (ပီးနစ္) က်ားလိင္တံ ပြသည့္ဆီးထြက္ႁပြန္ ဆီးအိမ္ (ဆီမီနယ္-ဗဆိုက္ကယ္) (ပေရာစတိတ္-ဂလင္း)ဆီးႀကိတ္ (အပီဒီဒါးမစ္) (တက္စတိစ္) (စခ႐ိုတမ္)
Prostate gland (ပေရာစိတ္-ဂလင္း) သည္ ေယာက္်ားမ်ားတြင္သာရွိသည္။ ဆီးအိမ္၏ ေအာက္မွာရွိၿပီး၊ ၎ထဲမွ Urethra ဆီးထုတ္ႁပြန္ ျဖတ္သြားသည္။ Prostate gland မွ က်ားသုတ္ပိုး Sperm ပါေသာ သုတ္ရည္ Semen ထုတ္ေပးသည္။ အသက္ႀကီးေသာ ေယာက္်ားမ်ား ၎ဂလင္းႀကီးလာတတ္သည္။ Benign prostatic hyperplasia (BPH) ဟုေခၚသည္။ ဆီးမထြက္ႏိုင္ ျဖစ္လာမည္။ ကင္ဆာလဲ ျဖစ္တတ္သည္။ Scrotum အိတ္ထဲတြင္ Testis အေစ့ရွိသည္။ ဘယ္-ညာ ရွိသည္။ Testis အေစ့၏အထက္မွ Dutus defenrens ေခၚ ႁပြန္တခုစီသည္ အထက္ တက္သြားၿပီး၊ Prostate ဂလင္းထဲ ေရာက္သြားသည္။ Testis အေစ့မွ က်ားေဟာ္မုန္း Testosterone ထုတ္ေပးသည္။ ကေလးမရေအာင္ လုပ္လ်င္ ၎ႁပြန္ ၂ ဖက္လံုးအား ျဖတ္ေပးရသည္။
Female Reproductive System မ-မ်ိဳးပြားစနစ္
(အိုဘရီ) = မ်ိဳးဥအိမ္၊ (ယူးထြပ္စ္) = သားအိမ္၊ (ဆားဗစ္) = သားအိမ္အဝ၊ (ဗဂ်ိဳင္းနား) = ေမြးလမ္းေၾကာင္း၊ (ယူရနရီ-ဘလယ္ဒါ) = ဆီးအိမ္၊ (ဆင္ဖဆစ္-ျပဴးဗစ္) = ဆီးစပ္႐ိုး၊ (မြန္း-ျပဴးဗစ္) = ဆီးစပ္အခုန္းပိုင္း၊ (ကလိုက္ေတာရစ္) = မိန္းမကိုယ္အစိ၊ (ေလဘီယာ-ေမဂ်ာ) = ႂကြက္သားႀကီး၊ (ေလဘီယာ-မိုင္နာ) = ႂကြက္သားေသး၊ (ယူရစ္ႆရာ) = ဆီးထြက္ႁပြန္၊ (ရက္တန္မ္) = အစာေဟာင္းအိမ္၊ Cervix (ဆားဗစ္) သားအိမ္ဝ သားအိမ္၏ ေအာက္ဆံုး၌ရွိၿပီး၊ ေမြးလမ္းေၾကာင္းထိပ္အတြင္း ဝင္ေနေသာ က်ဥ္းေျမာင္းသည့္ အစိတ္အပိုင္း ျဖစ္သည္။
Ovary (အိုဘရီ) မ-မ်ိဳးဥအိမ္မ်ား၊ ၂ ခုရွိသည္။ ၃႕၅ စင္တီမီတာရွည္၊ ၂ စင္တီမီတာက်ယ္၊ ၁ စင္တီမီတာထူသည္။ Ovum (အိုဗမ္) မ-မ်ိဳးဥသည္ အရြယ္ေရာက္ခ်ိန္တြင္ ၃ သိန္းရွိမည္။ အခ်ိဳ႕သာလ်င္ ရင့္မည့္ေသာဥအျဖစ္ ေျပာင္းလဲ ႏိုင္သည္။ ေသြးဆံုးခ်ိန္၌ မရွိၾကေတာ့ေခ်။ ရာသီတလအတြင္း ၁ ဥသာထြက္သည္။
Mammary Glands (မင္မရီဂလင္း) ရင္သား (ႏို႔) (ပက္တိုရယ္-မာဆယ္) ေခၚ ရင္ဘတ္ ႂကြက္သားႀကီး ေပၚတြင္ရွိသည္။ (ေအရီယိုလာ)မွာ အေရာင္ရင့္သည့္ အဝိုင္း၊ (နစ္ပယ္လ္) မွာ ရင္သားထိပ္၊ အတြင္းထဲ၌ (လုပ္ဖ္) ေခၚ အဆုပ္ ၁၅-၂ဝ ရွိသည္။ ၎တို႔က ရင္သားထိပ္သို႔ ႁပြန္(ဒတ္) မ်ားျဖင့္ ပြင့္ထြက္ေနသည္။ (လုပ္ဖ္) တိုင္း၌ (လိုျဗဴး) မ်ားရွိ၍၊ (လိုျဗဴး) မ်ားတြင္ (ဂလင္း)မ်ား ရွိသည္။ ႏို႔ရည္ထြက္သည့္ အလုပ္ကို (ေဟာ္မုန္း) မ်ားက ထိန္းခ်ဳပ္ေပးသည္။ အရြယ္ေရာက္ခ်ိန္မွာ (အီစထိုဂ်င္) ေဟာ္မုန္းမ်ားလာၿပီး၊ (ဂလင္း)မ်ား ျဖစ္လာေစသည္။ အရြယ္အစား ႀကီးလာေစသည္။ (ပ႐ိုဂ်က္စတီ႐ံုး) ေဟာ္မုန္းက ႁပြန္(ဒတ္)မ်ားျဖစ္ေစသည္။ ကုိယ္ဝန္ေဆာင္လ်င္ ပို၍ အလုပ္လုပ္ေပးသည္။ ဦးေႏွာက္ေအာက္ရွိ (ပင္က်ဴထရီ-ဂလင္း)က ထုတ္ေပးေသာ ေဟာ္မုန္းေၾကာင့္ ႏို႔ရည္ ျဖစ္ေပၚလာသည္။ (ေအာက္စီတိုဇင္) က ႏို႔ရည္ညွစ္ေပးသည္။
ရင္ဘတ္ နံရံ ပက္တိုရယ္-မာဆယ္မ်ား (လိုျဗဴး)မ်ား (နစ္ပယ္လ္)ထိပ္ (ေအရီယိုလာ) ဒတ္ (ႁပြန္) ဖက္တီး (အဆီ) တစ္ရွဴး (စကင္း) အေရျပားႏွင့္ ေအာက္တြင္နံ႐ိုး (ဗဂ်ိဳင္းနား) = ေမြးလမ္းေၾကာင္း၊ (မြန္း-ျပဴးဗစ္) = ဆီးစပ္အခုန္း။ (ကလိုက္ေတာရစ္) = မိန္းမကိုယ္အစိ။ (ေလဘီယာ-ေမဂ်ာ) = မိန္းမကိုယ္ႂကြက္သားႀကီး။ (ေလဘီယာ-မိုင္နာ) = မိန္းမကိုယ္ႂကြက္သားအေသး။ (ယူရစ္ႆရာ-ေအာ္ရဖစ္) = ဆီးထြက္ႁပြန္အဝ။ (ပရီျပဳစ္) = မိန္းမကိုယ္အေပၚပိုင္း၊ (ေအးနပ္စ္) = စအို။ (အင္ဖန္ဒီျဗဴလမ္) = သားအိမ္ႁပြန္၏ အဖ်ားပိုင္း၊ (ဖင္ဘရီေရးလ္) = သားအိမ္ႁပြန္ အဖ်ားပိုင္း အမွ်ဥ္မ်ား၊ (ယူထြိဳင္-ၾကဳ) = သားအိမ္ႁပြန္၊ (ဖန္းဒတ္စ္) = သားအိမ္ထိပ္၊ (ယူးထြပ္စ္) = သားအိမ္၊ (အိုဘရီ) = မ်ိဳးဥအိမ္၊ (ဆားဗစ္) = သားအိမ္အဝ၊ (အင္ဒိုမီးထြီးယမ္း) = သားအိမ္ႂကြက္သား အတြင္းဆံုးလႊာ၊ (မိုင္ယိုမီးထြီးယမ္း) = သားအိမ္ႂကြက္သားအလယ္လႊာ၊ (ဗဂ်ိဳင္းနား) = ေမြးလမ္းေၾကာင္း၊ (ပယ္ရီမီးထြီးယမ္း) = သားအိမ္ႂကြက္သား အျပင္လႊာ။